#: locale=mk
## Action
### URL
LinkBehaviour_A9E7BAA0_A43F_0CE2_41E2_0D96C3EAC9B7.source = http://twitter.com/loremipsum
LinkBehaviour_A9E44AA0_A43F_0CE2_41A1_4D9622C24AC0.source = http://www.twitter.com/loremipsum
LinkBehaviour_3CBD100A_1173_2589_419D_8F09022340D8.source = https://www.macedoniafromabove.mk/pelister/
## Media
### Audio
AudioResource_DED7A693_EAF4_C0D4_41E3_353AA1871C96.mp3Url = media/audio_AF092E11_A131_A633_41D4_575A6A844665_mk.mp3
### Audio Subtitles
### Title
photo_F01EF108_E159_F7AF_41E7_3F6BE1B0F09B.label = Dimce Koco_7484m
photo_F17F2333_E159_FBE1_41E8_0BBB253FC2B0.label = Dimce Koco_7486m
photo_F17CF530_E159_FFFF_41E3_102736F4B389.label = Dimce Koco_7488m
photo_F17C36FF_E159_FA61_41EB_329ADF666DEF.label = Dimce Koco_7490m
photo_F17CF881_E159_F6A1_41E7_5320DD19549F.label = Dimce Koco_7494m
photo_F17C3A6F_E159_8A61_41E9_0C46622B1C01.label = Dimce Koco_7501m
photo_F17CEC2C_E159_8DE7_41D7_F01F9CAA46A3.label = Dimce Koco_7505m
panorama_83D9EA5A_97C5_DC18_41C9_BA626A6B6D4D.label = DimceKoco (1)
panorama_83CC6FB1_97C7_542B_41D8_11CFEF99F5E3.label = DimceKoco (10)
panorama_83CD918F_97C7_4CF8_41A5_D3B6F7555FA6.label = DimceKoco (11)
panorama_83CC1313_97C7_4DE8_41C1_82700E680CA2.label = DimceKoco (12)
panorama_83CC9496_97C7_D4E8_41A7_57FF31143A60.label = DimceKoco (13)
panorama_83CC66E0_97C7_F429_41DD_FF9C66E1D36A.label = DimceKoco (14)
panorama_83CC88A6_97C7_DC28_41BF_CB558EC79C93.label = DimceKoco (15)
panorama_83CCEA8E_97C7_3CF8_419A_D94C87B12765.label = DimceKoco (16)
panorama_83CC1C87_97C7_54E8_41CA_764717DC1F89.label = DimceKoco (17)
panorama_83CFFDE9_97C7_7438_41C0_32662B8AF691.label = DimceKoco (18)
panorama_83CF6FAF_97C7_5438_41CE_AE89F199EF62.label = DimceKoco (19)
panorama_83CE9E05_97C5_37E8_41D3_860A39471A95.label = DimceKoco (2)
panorama_83CC524C_97C4_CC78_41B4_77AD11088DA4.label = DimceKoco (20)
panorama_83CC4467_97C4_F437_41B4_645D6F0FAE87.label = DimceKoco (21)
panorama_83CCA768_97C4_D439_41AB_ACC02CF71574.label = DimceKoco (22)
panorama_83CC593F_97C5_3C17_41DA_772D32049FDF.label = DimceKoco (23)
panorama_83CC6AD4_97C5_5C68_41B6_4CD24C0E01EA.label = DimceKoco (24)
panorama_83CCDD1E_97C5_7418_41CB_625D86DBD6D3.label = DimceKoco (25)
panorama_83CC0F38_97C5_5418_41E1_512E214756A4.label = DimceKoco (26)
panorama_83CC30FE_97C5_CC19_41E1_29C2AB7528AC.label = DimceKoco (27)
panorama_83CC12B4_97C5_CC28_41DB_28A8D9DFE896.label = DimceKoco (28)
panorama_83CCC48A_97C5_D4F8_41D5_80EFAEA4F3A0.label = DimceKoco (29)
panorama_80369A45_97CF_FC68_41E2_6980B100EE26.label = DimceKoco (3)
panorama_83CD86D5_97C5_346B_41B2_7F907BF50921.label = DimceKoco (30)
panorama_83CC6827_97C5_5C28_41DB_24E451ADE724.label = DimceKoco (31)
panorama_83CD8A2F_97C5_7C37_4198_7034121B3A86.label = DimceKoco (32)
panorama_83CD8C28_97C5_5439_41D9_2B422BAACF0C.label = DimceKoco (33)
panorama_83CDFE52_97C5_3469_41C9_044B9D5D72E0.label = DimceKoco (34)
panorama_83CC6123_97C4_CC28_4157_4DC4883F17DA.label = DimceKoco (35)
panorama_83CCE3D1_97C4_CC68_41D1_EAC8EE950998.label = DimceKoco (36)
panorama_83CC978B_97CB_34FF_41D0_84795A4ADE9B.label = DimceKoco (37)
panorama_83CC8940_97CB_5C68_41DE_49EB4680736A.label = DimceKoco (38)
panorama_83CC2CDA_97CB_7418_41C4_A7B93EF40F3B.label = DimceKoco (39)
panorama_83CDE46E_97C5_5438_41BB_AE0D7627C295.label = DimceKoco (4)
panorama_83D3DFDC_97CB_5419_41B0_11FCC1E9B03F.label = DimceKoco (40)
panorama_83CC12AC_97CB_CC39_41B9_189D9FAA397B.label = DimceKoco (41)
panorama_83CC0441_97CB_F468_41D5_D29E8EF709AA.label = DimceKoco (42)
panorama_83CC35C5_97CB_D46B_41BD_E93E77F5B394.label = DimceKoco (43)
panorama_83CC6779_97CB_341B_41B6_D5596DA59848.label = DimceKoco (44)
panorama_83D389D5_97CB_5C6B_41C1_2E06006477B5.label = DimceKoco (45)
panorama_83D3FBBD_97CB_7C18_41DD_4F2DD2EF4FCB.label = DimceKoco (46)
panorama_83CC1DF8_97CB_5418_4191_5A0571872222.label = DimceKoco (47)
panorama_83D3CF28_97CB_3438_41D3_EE110DB99955.label = DimceKoco (48)
panorama_83D40079_97CC_CC18_41E0_6716AEC7E489.label = DimceKoco (49)
panorama_83CC7645_97C5_3468_41D7_0A022A052962.label = DimceKoco (5)
panorama_83D452A3_97CC_CC2F_41D4_880BD2DD298D.label = DimceKoco (50)
panorama_83D4536F_97CC_CC37_41D0_ABD2DEBCEA1E.label = DimceKoco (51)
panorama_83D4E4C0_97CD_5469_41D6_EE3C2217FD8C.label = DimceKoco (52)
panorama_83D56664_97CD_7429_41BE_26ED7819A1C5.label = DimceKoco (53)
panorama_83D4B7A6_97CD_5428_41D1_99EDF15D14C6.label = DimceKoco (54)
panorama_83D4899E_97CD_3C18_41D5_A1FE0BAA8914.label = DimceKoco (55)
panorama_83D5AB85_97CD_DCE8_41C2_2FC2D9F69551.label = DimceKoco (56)
panorama_83CCA731_97C4_D428_41C5_7945B9981639.label = DimceKoco (6)
panorama_83CC494A_97C4_FC79_41DC_A9FBE76CB155.label = DimceKoco (7)
panorama_83CC2ABD_97C4_DC1B_419F_B1CA7A3C759F.label = DimceKoco (8)
panorama_83CCACD6_97C7_3469_41D3_D295C31C7CED.label = DimceKoco (9)
album_DC8C66CD_D3E0_FE94_41E8_58E13D3CA121.label = Photo Album
## Right Click Menu
### Text
TDVAuthor.label = Бојан Тренчевски
## Skin
### Button
Button_6B3DCC00_647A_DF9A_41D5_DC120403F72A_mobile.label = 360º VIEWS
Button_6B3DCC00_647A_DF9A_41D5_DC120403F72A.label = 360º VIEWS
Button_CB8D7E8D_D750_325F_41E9_3D3FF809CA69_mobile.label = ВЛЕЗ
Button_CB8D7E8D_D750_325F_41E9_3D3FF809CA69.label = ВЛЕЗ
Button_6B3517BB_64A6_3EE4_41D7_49868CE9F7A9_mobile.label = Импресум
Button_6B3517BB_64A6_3EE4_41D7_49868CE9F7A9.label = Импресум
Button_748008CC_648F_B8AA_41C2_97E5C5DE0CD2.label = Рецензија
Button_748008CC_648F_B8AA_41C2_97E5C5DE0CD2_mobile.label = Рецензија
Button_750C11A1_648F_A89A_41C9_2E58278A81A6.label = за Авторот
Button_750C11A1_648F_A89A_41C9_2E58278A81A6_mobile.label = за Авторот
### Image
Image_4A4590D5_65E9_9870_41CD_EE04E12BC0BF.url = skin/Image_4A4590D5_65E9_9870_41CD_EE04E12BC0BF_mk.jpg
Image_4A4590D5_65E9_9870_41CD_EE04E12BC0BF_mobile.url = skin/Image_4A4590D5_65E9_9870_41CD_EE04E12BC0BF_mobile_mk.jpg
Image_550D5F2D_65F9_69D1_41CA_98DBD5577F5B.url = skin/Image_550D5F2D_65F9_69D1_41CA_98DBD5577F5B_mk.jpg
Image_550D5F2D_65F9_69D1_41CA_98DBD5577F5B_mobile.url = skin/Image_550D5F2D_65F9_69D1_41CA_98DBD5577F5B_mobile_mk.jpg
Image_6924E557_649A_33AC_41BA_A1E22386BC22.url = skin/Image_6924E557_649A_33AC_41BA_A1E22386BC22_mk.png
Image_6924E557_649A_33AC_41BA_A1E22386BC22_mobile.url = skin/Image_6924E557_649A_33AC_41BA_A1E22386BC22_mobile_mk.png
Image_7DE3B59A_6911_E2E0_41D3_E1AF7DF208C7.url = skin/Image_7DE3B59A_6911_E2E0_41D3_E1AF7DF208C7_mk.jpg
Image_7DE3B59A_6911_E2E0_41D3_E1AF7DF208C7_mobile.url = skin/Image_7DE3B59A_6911_E2E0_41D3_E1AF7DF208C7_mobile_mk.jpg
Image_A99966FF_A43D_045E_41CD_38A609A4207D.url = skin/Image_A99966FF_A43D_045E_41CD_38A609A4207D_mk.jpg
Image_C259D9C1_D42F_328C_41D7_B2B61661DAE5.url = skin/Image_C259D9C1_D42F_328C_41D7_B2B61661DAE5_mk.jpg
Image_C765E7E1_E174_11C0_41D5_DCD628444DCD.url = skin/Image_C765E7E1_E174_11C0_41D5_DCD628444DCD_mk.jpg
Image_CC10CA97_D76F_F24B_41E8_53E8BBE01781.url = skin/Image_CC10CA97_D76F_F24B_41E8_53E8BBE01781_mk.jpg
Image_CC38FE4A_D770_D2C5_41E0_9C01D94E807E.url = skin/Image_CC38FE4A_D770_D2C5_41E0_9C01D94E807E_mk.png
Image_DC599DEF_D3E3_1294_41AD_EB2F6F55EBD6.url = skin/Image_DC599DEF_D3E3_1294_41AD_EB2F6F55EBD6_mk.jpg
Image_EE2621A4_E17C_0E40_41E1_32A1572A9AF3.url = skin/Image_EE2621A4_E17C_0E40_41E1_32A1572A9AF3_mk.jpg
Image_F055E8C4_E178_96A7_41C4_31ED55159A1C.url = skin/Image_F055E8C4_E178_96A7_41C4_31ED55159A1C_mk.jpg
Image_F279C3CE_D7F0_31DA_41E8_FCB7C05CA314.url = skin/Image_F279C3CE_D7F0_31DA_41E8_FCB7C05CA314_mk.png
Image_F6380332_E128_9BE3_41BD_DC60AE9B5AD8_mobile.url = skin/Image_F6380332_E128_9BE3_41BD_DC60AE9B5AD8_mobile_mk.jpg
### Label
Label_CB62A65F_D750_52FA_41E4_137A2253059A.text = ИЛИ
Label_CC27068D_D770_525E_41C2_921D557F452E.text = Начин на движење!
Label_CC27068D_D770_525E_41C2_921D557F452E_mobile.text = Начин на движење!
### Multiline Text
HTMLText_CDA5DACE_D751_D3DD_41C6_47858BD69F32.html = ДОБРОДОЈДОВТЕ
НА 360° ВИЗУЕЛНА ИЗЛОЖБА
НА ДИМЧЕ КОЦО
која беше поставена во Чифте Амам
Се надеваме дека ќе уживате.
ИМПРЕСУМ
ДИМЧЕ КОЦО
Изложба по повод 110 години од раѓање
Чифте Амам, 2021
360° Виртуелна презентација:
Бојан Тренчевски
www.360vr.mk
070 338747
Организатор на изложбата:
НУ Национална галерија на Република Северна Македонија
Железничка 18, 1000 Скопје
Тел.: + 389 (0)2 31 26 856;
Факс: + 389 (0)2 31 09 566
www.nationalgallery.mk;
contact@nationalgallery.mk
Директор:
д-р Дита Старова Ќерими
Кустоси:
Маја Чанкуловска-Михајловска
Маја Неделкоска Брзанова
* * *
Изложбата е поддржана од Министерството за култура на Република Северна Македонија
ИМПРЕСУМ
ДИМЧЕ КОЦО
110 Години од раѓањето
Јубилејна изложба
Чифте Амам, 2021
360° Виртуелна презентација:
Бојан Тренчевски
www.360vr.mk
070 338747
Организатор на изложбата:
НУ Национална галерија на Република Северна Македонија
Железничка 18, 1000 Скопје
Тел.: + 389 (0)2 31 26 856;
Факс: + 389 (0)2 31 09 566
www.nationalgallery.mk;
contact@nationalgallery.mk
Директор:
д-р Дита Старова Ќерими
Кустоси:
Маја Чанкуловска-Михајловска
Маја Неделкоска Брзанова
Изложбата е поддржана од Министерството за култура на Република Северна Македонија
ДОБРОДОЈДОВТЕ
НА 360° ВИЗУЕЛНА ИЗЛОЖБА
НА
ДИМЧЕ КОЦО
која беше поставена
во Чифте Амам
Се надеваме дека ќе уживате.
Димче Коцо
Самостојни изложби
1938 - Охрид, Цртежи и акварели, Читална;
1957 - Скопје, Работнички дом, 22.IX - 28.IX, 1957;
1959 - Скопје, Работнички дом, 1959;
1968/69 - Скопје, Ретроспективна изложба, Уметничка галерија, 29.XII.1968 - 15.I.1969;
1972/73 - Скопје, Ретроспективна изложба на таписерии и цртежи, Музеј за современа уметност, 1958 - 1972, 25.XII.1972 - 25.I.1973;
1973 - Белград, Ретроспективна изложба на таписерии и цртежи, Музеј примењених уметности, 1958 - 1972, 26.VI - 22.VII.1973;
1975 - Скопје, Центар за култура и информации, „Грст ликовни творби“, 8 - 18.XII. 1975;
1976 - Охрид, Изложба организрана по повод Основачкиот конгрес на Сојузот на друштвата на историчарите на уметноста од Југославија, Дом на културата, 19 - 22.IV.1976;
1979 - Скопје, Ракотинци, Слики, скулптури, цртежи и таписерии, ОУ „Драга Стојановска“, 14-18.V. 1979; Скопје, Таписерии и цртежи, Центар за култура и информации, 24.V - 4.VI.1979;
1980 - Тетово, Изложба на таписерии;
1982 - Скопје, Ретроспективна изложба, Центар за култура и информации, 1945 - 1982, 12 - 22.XI.1982;
1986 - Скопје, Таписерии, цртежи и акварели, Центар за култура и информации, 17 - 30.IV.1986;
1998 - Скопје, Димче Коцо, Музеј на современа уметност, 29.10. 1998;
2010 - Скопје, 100 години од раѓањето на Димче Коцо (1910-1993), Ликовен салон на МАНУ, декември 2010;
2021 - Скопје, 110 години од раѓањето на Димче Коцо (1910-1993), НУ Национална галерија на Р. С. Македонија, јуни 2021.
Димче Коцо
НАГРАДИ И ПРИЗНАНИЈА
1947 - Награда доделена од Претседателот на Народната Влада на НР Македонија за особени достигнувања во областа на културата;
1958 - Орден на трудот од II степен, Скопје;
1959 - Октомвриска награда на СР Македонија за наука, Скопје;
1969 - Награда на ДЛУМ „Нерешки мајстори“ за таписерии изложени на Есенската изложба, Скопје;
1973 - Октомвриска награда на СР Македонија за животно дело, Скопје;
Награда 7-ми ноември, Охрид;
1988 - Орден за заслуги на народ со златна звезда.
Димче Коцо
110 години од раѓањето
Ткаењето со разбој e познато уште од далечното минато. Според податоците со кои се располага, се смета дека во делови од Западна Азија и во Египет тоа било познато уште 3.000 години пред нашата ера. На Блискиот Исток веќе 2.300 години е вообичаена употребата на таканаречениот положен разбој со јаток, прикачен за самото тло.
Најпознат центар за таписерии во средновековието бил градот Арас во Франција. Неговото значење е толку големо што кај Италијанците за таписерија се вели Arazzi, според името на овој град на италијански јазик. Од крајот на петнаесеттиот век Фландрија го презема приматот. Главните центри се белгиските градови Бриж и Антверпен. Главното обележје кај белгиските таписерии е воведувањето „кипарско злато“ во ткаенината – искривена свила или лен испреплетена со злато или сребрена жица. По нив приматот го презема Мануфактурата за гоблени (Manufacture des Gobelins) од Париз, според која и го имаме називот гоблен. Во периодот од 15 до 19 век таа е еден од главните производители, а во меѓувреме продолжува со изработка на таписерии и една мануфактура во Лондон, во Фулам, од средината на 18 век.
Неодамна, за првпат по неколку века, сите 12 таписерии кои ги создал Рафаел се закачија на ѕидовите во Сикстинската капела, во рамките на јубилејната изложба по повод 500-годишнината од смртта на големиот италијански уметник. Седум од таписериите, кои биле нарачани од папата Лав Десетти, биле закачени во капелата во 1519 година. Таписериите се изработени од свила и волна, со златен и сребрен конец, а во изминативе десетина години им се вршеше конзервација.
Пропагирајќи го едноставниот живот, Махатма Ганди го воздигнува разбојот како негов симбол. Им ветува на Индијците дека ќе воведе индустрија во селата и дека преку ткаењето ќе отвори фронт против англиската текстилна индустрија. На почетокот на своите јавни обраќања, тој често знаел да седне на својот разбој, за да привлече што поголем број приврзаници.
Таписеријата претставува текстилна уметност за создавање декоративни покривки за ѕидови и подови, за делови на мебел или како независно уметничко дело. Таа се ткае рачно, на разбој, главно со природни предива, волна, лен, памук, свила. Таписериите во Македонија во втората половина од XX век биле многу застапени низ македонските домови и речиси нема семејство во кое немало таписерија или гоблен.
Ткаењето е процес на вкрстување на два система на предива, основа и јаток. Основата е збир на паралелно поставени предива кои се движат по должината на ткаенината. Јатокот е предиво кое минува под и над основните предива и се движи по ширината на ткаенината. Справата со помош на која се врши овој процес е наречена разбој.
Разбојот е една од најважните справи низ развојот на човековото постоење. Постојат повеќе видови, а се разликуваат според конструкцијата (на маса и поден), според техниката на работа (контрабаланс и контрамарш) и според сложеноста на ткаењето кое се реализира на него (со две, со четири и со повеќе нишки). Главните делови на разбојот се: два лоста, вратило на основата, регулатор на густината на потката (позитивен и негативен), превртувач околу кој основата врти од вертикална на приближно хоризонтална положба, уреди за создавање на вез или дезен, ткајачко брдо, детектор за основа и потка, повлекувач за влечење на ткаенината, намотувач (валјак). Разбојот на маса дава исти резултати како подниот, но е ограничен со широчината, должината на основата која може да се постави на него и затегнатоста на основата, а работата на него е многу побавна. Затоа се користи за изработка на потесни и пократки ткаенини, шалови, торби и слично, како и за изработка на примероци при истражувања.
Разбојот е значаен дел од македонското народно творештво и е тема во неколку македонски народни песни, како во песната „Те кажувает бре, Илиној моме“, или во песната „Марие, дилбер бела Марие“:
Марие, дилбер бела Марие, Марие, дилбер бела Марије,
што кротко ткаеш ле, ем плачеш, што кротко ткаеш ле, ем плачеш?
Дал’ ти е разбојот расипан, дал’ ти е разбојот расипан,
ил’ ти се нишките скинати, ил’ ти е брдото скршено?
Нит’ ми е разбојот расипан, нит’ ми е разбојот расипан,
нит’ ми се нишките скинати, нит’ ми се нишките скинати.
Нит’ ми се нишките скинати, нит’ ми се нишките скинати,
нит’ ми е брдото скршено, тук’ ми е либето далеку.
Разбојот се споменува и во многу гатанки: Без вретено жица предит, без разбој платно ткајт и пак гол ојт (Пајак); Мртва кобила, живи црева (Разбој). Исто така, се јавува како мотив и во творештвото на повеќе наши автори, на пример, во песната „Ленка“ на Кочо Рацин или во романот „Разбој“ на Владо Малески.
...
Трудот и активностите на Димче Коцо имаат исклучително значење за ставањето темели и за развитокот на македонската култура. Тој е истакнат македонски историчар на уметноста, основоположник на ликовната критика во Македонија, а како професор е и автор на голем број трудови од областа на средновековната уметност и археологијата.
Творештвото на Димче Коцо е повеќеслојно и специфично по многу аспекти. Токму поради својата интердисциплинарност, тој успева да ги обедини своите знаење од историјата, историјата на уметноста, археологијата, етнологијата и фолклористиката во едно, и да создаде една сосема нова димензија. Со своето творештво, пред сѐ, преку таписериите, кои до ден-денес се обележје на неговото творештво и уметнички опус, тој дава една силна основа која е темел за идните генерации.
Основа за таписериите на Коцо биле неговите цртежи. Личеноски му рекол дека, според него, тие се подобри и од еден Пикасо. Коцо вели дека своите цртежи им ги покажувал и на Петар Мазев, на Драгутин Аврамовски-Гуте, на Спасе Куновски, и дека тие се восхитувале од нив. Тоа го потврдил и Личеноски лично, според кажувањата на Димче Коцо во документарецот за него „Сите мои собеседници“ од 1989 година, снимен од Телевизија Скопје. Целта на Коцо била во неговите таписерии да се видат македонските фрески и народни носии, како основен мотив кој ќе ги краси овие негови дела.
Во Македонија, освен Коцо, повремено и релативно инцидентно со изработка на таписерии се занимавале Лазар Личеноски, Димче Протуѓер, Душко Стојановски (во 6-тата деценија на ХХ век), Рада Петрова, Момчило Петровски-Моцо, Мира Спировска (во 7-мата деценија), а подоцна и Доне Милјановски (во 8-мата деценија). Тие најчесто отстапувале од класичниот начин на ткаење на таписерија, со вметнување во самата структура на ткаенината разни видови апликации, колажи, везови. Дел од овие таписерии биле тридимензионални објекти, кои се наменети да бидат изложени во простор, а не закачени на ѕидна површина (делата на Спировска и Милјановски).
Таписериите на Коцо се органски поврзани со самиот развиток на неговото ликовно творештво, како што е нагласено особено со цртежот како основа од која подоцна произлегуваат самите таписерии. Таписеријата е, всушност, подрачје во кое тој како автор најавтентично се изразува. Во Коцо живее страста и трпеливоста на народниот творец да го совлада материјалот на даден предмет, да го преобрази во нешто што има значење за човекот како битие кое мисли и чувствува. Тој во својот уметнички израз постојано се навраќа на традицијата и ја преточува во своите дела, црпејќи од искуствата на македонската ткаачка народна уметност. Покрај волната и памукот, при ткаењето тој ја употребува и срмата за да нагласи одредени карактеристични детали.
Стилот и темите во творештвото на Коцо, пред сѐ кај таписериите, се директен спој помеѓу историјата и сегашноста, преку изразени мотиви од Библијата, религијата, средновековното фрескосликарство (како примери може да ги земеме делата „Рахела“, „Пиета“, „Задушница“), од митологијата („Орфеј“), од средновековната историја („Средновековен воин“, „Великодостојници“); семејни мотиви инспирирани од мајката („Мајка со дете“, „Родена во слобода“); многубројни комбинации и состави со животински или растителни мотиви („Ракови“ и „Паун“ од 1968 година и во подоцнежните сродни дела „Риби“, „Петел“) и детали, како и елементи од македонските народни носии.
Ткаењето е значаен и исклучително битен дел од неговиот уметнички творечки опус по кој тој е препознатлив. Неговата основна пасија, иако важи за познавач и автор на техниките скулптура, акварел, графика, сепак, е таписеријата. Познавањата на суштината и техниката на таписериите му е втемелено уште како дете од неговата мајка Рајна, која со ткаење го прехранувала семејството. Резултатите кои ги постигнал творејќи во оваа техника говорат сами за себе, имајќи ги предвид многуте откупени дела, мноштвото групни и самостојни изложби, но и позитивната критика кон неговиот придонес во оваа творечка техника. Евидентна е неговата опсесија со пренесување на византискиот стил на фреските и иконите во изведбата на таписериите.
Коцо сметал дека нешто ѝ недостасува на уметноста во Македонија. Констатирал дека немаме таписерии на овие простори, дека имаме народни носии, народен вез, но не и таписерии. Како историчар на уметност, тој бил во тек со творештвото на Французите, Италијанците и другите култури. Тоа било мотив за него да го започне тој творечки процес. Во неговото соседство во Охрид живеела Василка Филипица, која ткаела килими. Коцо кај неа изработувал килими со мотиви на луѓе и птици. Решил, по купување на некои килими со Вера Кличкова од Охрид, да создава токму такви дела. Целта на Коцо била во таписериите што ќе ги изработува да се видат македонските фрески и народни носии, кои како мотиви ќе ги красат овие негови дела.
Академик Цветан Грозданов за делата и творештвото на Димче Коцо, по повод изложбата во Ликовниот салон на МАНУ во 2010 година, вели: „...Професорот Димче Коцо честопати зборуваше за своите таписерии и мислам дека тој најдобро ја толкуваше својата опседнатост со системот на ткаење, колоритот и синтезата што сакаше да ја постигне. Поточно, тој беше опседнат со желбата византискиот стил на фреските и иконите да го транспонира во таписериите. Во современото ликовно творење неговите таписерии беа високо вреднувани, што се потврдува од повеќето ликовни прикази кај нас и во светот. Неговите таписерии имаат призвук на византиски стил, а самото ткаење го имаше усвоено уште како дете од неговата мајка Рајна.“
За творештвото на Коцо историчарот на уметност Соња Абаџиева, во списанието „Разгледи“, ќе рече: „Како и кај Богољуб Ивковиќ, и во творештвото на Димче Коцо придружник на експресионизмот е надреализмот. Сижето, црпено од средновековната македонска митологија (великодостојници, воини, пиети, црковни одежди и паганско-религиозни обичаи) и руралниот амбиент е фундаментално обновено. Ги користи бесмислените состојби за логика и интуитивна преобразба. Конечно, се судираме со човек-робот, полусуштество-полумашина, метални птици, со симболично навестување на биолошките особености.“
Трагајќи низ македонскиот фолклор, Коцо создаваше модерна уменост. Во својот воведен текст за изложбата „Таписерии“, во која беа претставени и дела на големиот Димче Коцо, во Музејот на современата уметност во 2016 година, кураторот на изложбата, кустосот советник Елизабета Јанковска го изнесува следното: „...Таписеријата е посебен и специфичен дел од визуелните уметности. Како дел од ‘убавите уметности’, таа во себе содржи повеќе елементи и од ликовната уметност, кои со заемно испреплетување ја создаваат нејзината естетика. Таписеристот мора да ги познава технолошките постапки кои се применуваат во изработката на материјалите кои ги употребува при создавање на делото. Тој претходно подготвува скица и план за изработка на таписеријата. Потоа, со изборот на материјалот којшто ќе го употреби во делото, тој ги формира и извлекува специфичните контури, линии, боја, па оттука и ставот дека таписеријата истовремено е и посебна сликарска техника... (...) Но нејзината основа при создавање на делото секогаш останува иста – ткаење нитки со нитки (волна, свила или др.), како и нејзината примена која секогаш останува во служба на декоративниот концепт.“
...
Омажот за Димче Коцо е навраќање на автор кој остави значаен белег во модерната македонска уметност. Во досегашните презентации на неговото творештво акцентот е ставан на делата препознатливи за неговиот опус. Овој омаж е потсетување на неговото творештво, посветен на 110 години од неговото раѓање. На изложбата во Чифте амам јавноста ќе има можност да посведочи за големината на овој автор, кој ѝ дава една нова димензија на македонската уметност во ХХ век.
Александар Ристевски
Димче Коцо
ликовен уметник, музеолог, научник, професор, академик
Историчар на уметноста и археолог, пасиониран ликовен уметник и ликовен критичар, музеолог, доајен на заштитата на спомениците на културата, личност што дава смисла и содржина во повеќе области од научното и културното живеење во Македонија.
Димче Коцо е роден на 10 октомври 1910 година во Охрид. Произлегува од скромно градско семејство. Неговите родители: таткото Стефан Коцов и мајката Рајна живееле оддвоено (таткото на Коцо по втората Балканска војна живеел и работел како печалбар во Слатина, Романија). Семејството живеело мошне сиромашно и се издржувало од работата на неговата мајка.
По завршувањето на основното училиште Коцо се запишал во Охридската гимназија. Паралелно со гимназијата тој ја следел и наставата во Уметничкото дрворезбарско училиште во Охрид. Охрид имал исклучително значење за целокупниот негов интелектуален и творечки развој, пред се како простор полн со предизвици од богатото културно наследство, што извршило решавачко влијание врз формирањето на личноста на Димче Коцо.
Во 1930 година се запишал на Уметничката школа во Белград заедно со сликарите Љубица Сокиќ и Рико Дебењак. Во овој период таму се школувале македонските уметници: Димо Тодоровски, Томо Владимирски, Љубомир Белогаски и Борко Лазески, а во Белград во тој период, живеел и работел и македонскиот сликар Лазар Личеноски. Набрзо потоа, Коцо се запишал на Филозофскиот факултет во Белград на катедрата за Историја на уметност, каде дипломирал во 1936 година и станал прв образован историчар на уметност во Македонија.
Истражувачката и музејската работа на Коцо започнала во 1942 година кога бил поставен за асистент на Народниот музеј во Скопје а во 1944 година е избран за негов директор. Како директор Коцо доста успешно ја организира работата на оваа институција, сместена во зградата на поранешната Стоковна куќа, во центарот на Скопје. Тој ги вработил малкуте стручни лица што тогаш ги имало во Македонија и со нив ги поставил темелите на музејската дејност во Македонија.
Доста значајна е работата на Коцо на Филозофскиот факултет во Скопје. Тој е еден од оснивачите на оваа висока научнообразовна институција, во која е вработен во 1946 година, прво како предавач а потоа и како шеф на Катедрата по Историја на уметноста и единствен професор за голем број стручни предмети.
Димче Коцо дал посебен придонес за развојот на археологијата и историјата на уметноста. Доста значајни се археолошките ископувања на Имарет во Охрид каде е откриена првобитната Климентова црква и гробот на Св. Климент, и истражувањата на црквата Св. Наум каде се откриени остатоците од првобитната Наумова црква.
Целиот творечки живот на Димче Коцо е проткаен со неговиот исконски стремеж, да навлезе во тајните на ликовниот свет. Во тој контекст на сестраната заинтересираност за светот на ликовното, Коцо е еден од пионерите на македонската ликовна теорија. Објавил повеке од осумдесет трудови од областа на македонската историја на уметност и археологија кои се однесуваат главно на средновековните споменици во струшкиот и охридскиот регион.
Димче Коцо заедно со Никола Мартиноски, Лазар Личеноски, Борко Лазески, Димо Тодороски и Јордан Грабулоски, бил член на Уметничкиот совет при Владата на НРМ, за избор и процена на уметнички дела. Особено е голем придонесот на Коцо за оснивањето на Уметничката галерија во Скопје. Тој бил член на комисијата формирана од тогашната влада, чија цел бил брз и систематски откуп на ликовни дела за потребите на оваа штотуку формирана институција.
Неговото уметничко дејствување започнува пред Втората светска војна како резултат на знаењата добиени во Резбарско-иконописното училиште во Охрид и Уметничката школа во Белград. Во овој период Коцо работел цртежи и акварели, главно со мотиви од неговиот роден Охрид. По 1944 година неговото творештво опфаќа повеќе ликовни дисциплини при што својата лична, творечка определба ја усогласува со некои битни стремежи на современата македонска ликовна уметност. Така желбата творечки да се освои сложеното и богато македонско наследство, била проткаена со неговата страст да изнајде сопствен, автентичен израз во некои од современите, модерни правци.
Во првите две децении од животот Коцо бил заинтересиран за сликарството, скулптурата и цртежот а од 1958 година, се повеќе и за таписеријата. Од тој аспект, кај него уочлива е хетерогеноста, условена од неговата желба да се искаже во сите ликовни дисциплини.
Ликовните почетоци на Коцо биле условени од неговите знаења но и од стилските карактеристики на ликовната уметност во предвоениот период. Така неговото творештво од овој период е со академска, технички коректна, реалистична обработка на темите, што го прави близок до Белградскиот ликовен круг од четвртата деценија (поетскиот реализам и интимизам). Обработува теми со градски и селски средини, ентериери, мртви природи и фигурални композиции. Негови најзастапени техники во овој период се цртежот и акварелот.
Цртежот Коцо го негува како посебна ликовна дисциплина или како подготовка за изведување на слика, скулптура или таписерија. Цртежите ги создавал најчесто во еден здив, со максимално стилизирани и адекватно меки и заоблени линии.
Уште за време на гимназиските денови во Охрид, Коцо се запознал со српскиот сликар и графичар, мајстор на цртежот, Љуба Ивановиќ. Тој му дал силен поттик и желба да продолжи да твори во оваа ликовна дисциплина. Со густа наслоеност на полни линии Коцо ги црта мотивите од Охрид (улици, куќи, средновековни цркви, археолошки локалитети). Така настанале неговите цртежи со значајни мотиви од Охрид и околината, со изразена љубов кон карактеристични детали, внимателно одбрани од искусното око на уметникот. Влијанието од Љуба Ивановиќ е најочигледно во предавањето на старата охридска архитектура („Мотив од Охрид I”; 1930/40, „Горна порта (Охрид)”; 1930/40, „Црква”; 1930/40, „Канео”, 1930/40).
На голем број цртежи настанати во седумдесеттите и осумдесеттите години, работени главно во фломастер, претставени се серија ликови во кои Коцо мошне успешно ја прикажува нивната психолошка состојба и внатрешни емоции („Баба и внук” 1966; „Тага”, 1966; „Пријатно расположение I”, 1967; „Мајка со дете”, 1968).
Врз значаен дел од цртежите на Коцо се гледа влијанието од неговата професија па имаат историска и религиозна тематика („Средновековен великодостојник”,1969; „Задушница,” 1971).
Од средината на триесеттите години датираат повеќе дела работени во акварел („Портрет на
мојата мајка”, 1935; „Портрет на Д.Н.”, 1935; „Риба”, 1936, „Пејсаж од Охрид”, 1937; „Акт”, 1937; „Мотив од Охрид”, 1938), кои се движат од внимателни школски студии на почетокот, се до послободна обработка на деталите изведена со реалистичко-лирска постапка. Во 1939 година Коцо работи два акварели во кои е очигледно присуството на социјалната нота („Кршачи на камен”, 1939; „Старец”, 1939).
Димче Коцо бил подеднакво наклонет и кон сликарството и скулптурата, подеднакво заинтересиран и за едната и за другата ликовна дисциплина. Бескомпромисен во слободата на третирање на ликовите и предметите тој создава свој свет на доживување благодарение на неговото рафинирано уметничко чувство, неговата ликовна надградба, култура и интелект.
Првите десет години од повоениот период Коцо работел и скулптура, создавајќи главно, традиционално академски обликувани дела, со реалистичен ликовен јазик и со примеси на лирски и сентиментален однос кон човековиот лик („Пиинерка Љупка”, 1944; „Пионерчето Јово”, 1945; „Пионерка (глава) Блажена”, 1949; „Мојата мајка”, 1954). Во други пак дела се забележува специфична нота на строга, одмерена и студена обработка, карактеристична за класичната римска портретна уметност („Портрет на Петар Миљковиќ, Пепек”, 1952; „Григор Прличев”, 1954; „Глава на мојот син”, 1955)
Во шеесеттите години уочлива е промена во Коцовата скулптура во, како што самиот го нарекувал „антикласичен период”, со претпочитање на старата праисториска и египетска скулптура, нејзината мисловно-симболична длабочина, воздржаност и пластична едноставност, во кои се е сведено на крајно стилизирани елементи, со нагласени графички интервенции. Некаде апстрахирањето се урамнотежува преку вдлабнатините, кои создаваат илузија на полн волумен („Глава на рицер”, 1957; „Глава на калуѓер”, 1959). Од класичен третман при обликувањето на првите дела од триесеттите и четириесеттите години, со систем на редукција, Коцо ги упростува масите при што ликот се состои од само од неколку основни потези (едвај нагласени нос и уста и косо врежани очи).
Во сликарството главниот интерес на Коцо е свртен кон човекот односно неговата фигура. Тој спроведува ликовна естетика која се одликува со упростување и стилизирање на формите, со присутност на архаизам што го прави близок до народниот творец.
Сликарското творештво на Коцо се следи од средината на шестата деценија на минатиот век. За прв пат негови слики биле изложени на самостојната изложба во 1957 година, на која покрај скулптури биле изложени и 29 платна. Слика портрети, мртви природи, пејзажи и фигурални претстави со развлечени и разлеани форми кои се на граница помеѓу импресионизмот и фовизмот („Пејзаж од Охрид”, 1955; „Околина на Охрид”, 1955; „Мотив од Охрид”, 1956). Во неговите ликови многу малку се потенцирани емоциите и психолошката состојба а физичкиот изглед претставува груба, заоблена линија со ограничена скала од смирени бои („Портрет на Августина”, 1955). Коцовото сликарство од 1954 до 1957 година се карактеризира со нерешителност, противречност и стилска неодреденост. Оваа негова фаза е проткаена со влијание на фовизмот (нагласено шаренило, вознемиреност, нервоза и скоро цртачка нанесеност на боите во сликите) се до речиси апстрактно обликување на композицијата.
Во 1957 година Коцо насликал неколку композиции во кои е очигледен неговиот стремеж за геометриско-декоративна стилизација на формите, шематски приказ на композициите со доста посмирена скала на тонови („Мртва природа”, 1957; „Риби”, 1957; „Одбулена”, 1957), за во крајот на 1958 година полека почне да се доближува кон апсатрактното сликарство. Целиот овој период, Коцо се стреми кон постигнување на сопствен специфичен стил со користење на елементи од современите правци на модерната уметност.
Од 1958 година, па се до крајот на шесттата деценија, Коцо почнува да ги следи тековите на современото македонско сликарство од реализмот, експресионизмот, посткубизмот, конструктивизмот и надреализмот, се до апстрактното сликарство. Во овој период изработил повеќе дела со теми од македонската историја („Византиска принцеза”, 1958; „Самоил на Беласица”, 1958) во кои се присутни елементи од византиската уметност.
На Втората самостојна изложба, организирана во 1959 година, доминира експресионизмот и кубизмот. Бојата е стегната, формите се цврсти а колористички доминираат сината и помалку зелената боја. Едно од позначајните дела на Коцо од овој период е „Девојка со гитара”, 1959, кое во ликовна смисла ги носи обележјата на успешно уметничко остварување. Експресионистичките акценти се придушени, колоритот е смирен, контурите се нагласени со линеарна искршена линија а на ликот доминираат широко отворените и нагласени очи.
Од 1960 до 1962 година, Коцо ја менува ликовната постапка. Се јавува поголема колористичка воздржаност, се намалува линеаризмот а деформациите се во посмирени и заоблени форми ( „Мајка со дете, 1960; „Одмор I”, 1960; „Одмор II”, 1960; „Жена со црвена шапка”, 1961; „Диптих, 1962). Во други пак фигури присутно е чудно, манирично преобразување со меко извиена контура или морбидно – гротескна преобразба. Во една друга група на дела од овој период се посилно се чувствува влијанието на апстрактното сликарство, главно пејсажи, предадени со карактеристична студена гама. ( „Пејсаж”, 1959; „Манастирски двор”, 1961)
Творечкиот капацитет на Димче Коцо највпечатливо се остварил во таписеријата. Тој е еден од првите автори во Македонија, кој направи обид за изразување на своите уметнички замисли во оваа мошне специфична ликовна дисциплина. Повеќе од една деценија од неговото творештвото е исполнета со стрплива и голема љубов кон овој нов современ ликовен медиум кој во Македонија се појавува во средината на минатиот век. Во таписеријата Коцо целосно ја преточува својата животна филозофија и својот менталитет, вткајувајќи го целото свое специфично животно и професионално искуство.
Коцо уште во детството ја имал љубовта кон народната везечка и ткаачка уметност. Но дури во крајот на шесттата деценија почувствувал дека е творечки подготвен да почне да изработува таписерии како форма на ликовно изразување. Особено работата како директор на Народниот музеј во Скопје во чиј етнолошки дел се наоѓало непроценливо богатство од носии и други предмети од народната уметност, била силен поттик за љубовта кон таписеријата. Тој во неа вградил исклучителна страст и смисла за преобразување на искуствата на старите ткаечки занаети во инструмент на модерно, мошне спечифично обликување. Ликовно-естетски и содржински, тој ни открива еден свој свет изграден врз духовните наслаги и инспирацијата од нашата уметност низ вековите, традицијата и фолклорот. Така во неговите таписерии се преплетуваат поттици од македонскиот фолклор и елементи од средниот век, преобразени во груба, смела и модерна деформација на формите. Овој период од творештвото на Коцо го сметаме за најплоден, ликовно најафтентичен и најкреативен.
Целиот процес на изведување на таписериите Коцо го изведува сам, од идејна замисла и подготовка на картоните, поставување на основата, одбирањето и боењето на волната и самото ткаење. На крај, финалниот производ е комплетно негово дело. Таписериите Коцо ги работи во класична техника на верикално поставена основа од памук и хоризонтално ткаење со нишки од волна. Занчи основен материјал за неговите таписерии е памукот како основа, волната за ткаење и понекогаш срмата за потенцирање на одредени елементи. Првиот степен на подготовка за изведба на таписерија е назначување на деталите на скица која потоа преминува во цртеж. Со нанесување на боја на цртежот тој станува акварел кој ги дефинира тоновите што ќе бидат употребени при ткаењето.
Во таписериите на Коцо преовладува своевиден експресионизам и бизарен надреализам разрешувани со стилизација на формите, исклучување на детаљи, смислено нагласена деформација на фигурите и внесување на симболи и елементи на надреализам.
Почетоците на изработка на таписериите (1958-1964) главно ги следи карактеристиките на цртежот, скулптурата и сликарството („Борба на птици”, 1960, „Средновековен воин”, 1962; „Композиција (Епитрафил)”, 1963; „Борба на птици (Земјотрес)”, 1963; „Семејство”, 1964; „Беседа”, 1964). Човечката фигура како доминантна во неговите композиции главно е поставена фронтално, во груби, карпести, и неправилни форми од кои излегуваат јајчесто-елипсовидни или четвртасти глави, со по едно око. Понекогаш и недостсуваат екстремитетите, рацете или нозете, но таа пак е една целина и на гледачот му се наметнува како таква. Фигурите се потенцирани со црна линија, која некаде е тенка и прецизна а некаде груба и неправилна.
После 1964 година се забележува извесно смекнување на пластичноста при обработката на композициите (Беседа, 1964; Манастирски двор, 1965; Ракови, 1968; Паун, 1968).
Во 1965 година, Коцо ги изработил таписериите „Рахела” и „Орфеј”, испирирани од нашата средновековна уметност и митологија. Најголема експресија, доведена до степен на монументалност е присутна во „Рахела”. Деформацијата, драматичното и упростено движење, особено патетичното движење на рацете и поставеноста на главата во однос на трупот, ја потенцираат трагичната содржина на ова дело. Ова е едно од ликовните дела инспирирани од катастрофалниот земјотрес во Скопје, кој се случил на 26 јули 1963 година.
Следи период во кој Коцо повторно користи композиции и мотиви од средновековната уметност („Пиета”, 1969/70; „Задушница”, 1970; „Средновековен великодостојник I”, 1970; „Средновековен великодостојник II” 1972; „Средновековен великодостојник III”, 1973). Но овде е очигледна промената во претставувањето на фигурите кои сега се со тенки, извиени и крефки форми, со крушковидни глави на кои се поставени монголоидни очи и веѓи, брада во форма на декоративни назабени ленти, очигледно асиро-вавилонско или сумерско влијание. Монументалните фигури се поставени фронтално или закосено. Динамиката е предадена преку движењето на тенките и деформирани раце и нозе, на кои висат нагласени и уште потенки и подеформирани, издолжени прсти кои во себе ја содржат карактеристичната симболика на рацете . Карактеристично за оваа фаза од творештвото на Коцо е што фигурите се подвлечени со назабени и брановидни рабови со различна дебелина. Останатиот дел од композициите е исполнет со украсни детали (флорални и геометриски мотиви), знаци и симболи кои имаат длабоко и суштинско значење. Едно од неговите најзначајни дела од овој период е „Пиета” 1969/70, предадена како драма на мајчинството преку беспомошната но достоинствена фигура на мајката, која во своето крило го држи згрченото и изобличено тело на својот син. Делото е инспирирано од многубројните композиции на Оплакувањето Христово кои се присутни кај нас но и пошироко во светската ликовна уметност .
Мошне чести мотиви во таписерите на Коцо се мајки со деца („Мајка со дете”, 1971; „Родена во слобода”, 1971), во кои мајчинството е предадено со еуфорична и нежна емотивност. Формите се изведени со благи сензуално заоблени линии кои ги контурираат робустните и несмасни тела на фигурите.
Во последните години Коцо своето творештво го гради во согласност со промените на својата личност но, и со промените на времето во кое тој живее. Присутен е се понагласен афинитет за издолженост и маниричност на формите. Неговиот живот во селска средина (Подмоље и Сопиште) соодветствува со изработката на доста таписерии изработени во овој период („Пазарџика”, 1978; „Пазарџија”, 1978; „Три портрети на пазарџии”, 1978; „Селанка”, 1981) . Главни учесници во овие претстави се човечките фигури (главно пазарџии) и магарето, што значи фигура јава магаре поради што е очигледна поврзаноста со некои библиски сцени каде главните актери во композицијата се човечката фигура и магарето („Влегувањето во Ерусалим”, „Бегството во Егиет”) .
И низа таписерии што Коцо ги изработил во деведесеттите години зрачат со библиска достоинственост и свечена церемонијалност („Ангел на мирот”, 1984; „Таму е Охрид”, 1985). Во дел од таписериите изработени во овој период чии теми се инспирирани пред се од византиската иконографија, присутно е побогато колористичко нијансирање и понагласена експресионистичка и посткубистичка обработка на формите („Свети Јован Крстител и Салома”, 1987; „Средновековен духовник I”, 1981). Во „Рахела II”, 1981).
Тематскиот репертоар на Коцо е разновиден. Во повеќе наврати тој истакнувал дека најдобар мотив за своите таписерии ја смета пред се фигурата, и тоа онаа што дава можност да се открие нејзината содржина без настојување да се постигне пластичност и рељефност на формите. Негова инспирација се идентични теми од историјата и сегашноста, во кои покрај фигурата центарално место завземаат предмти и симболи. Тоа се главно мотиви земени од Библијата и средновековното фреско и иконо – сликарство, митологијата, средновековната историја, мајки со деца, флорални и животински мотиви.
Скоро задолжителен дел во таписериите на Коцо се јавува бордурата која покрај декоративниот елемент, има за цел да создаде асоцијација за вклопување на основниот мотив во една целина. Но бордурата во таписериите на Коцо има и една друга, поразлична димензија исполнета со содржина. Таа е исткаена со потемен тон и изобилува со дркоративни елементи, знаци и симболи како, стилизирани лисја, птици и геометриски тела кои ја надополнуваат основната содржина на мотивот. Со бордурата се добива асоцијација за вклопување на композицијата во една целина а делото добива поголема тактилност и драматичен изглед. Главната инспирација за обликување на таписеријата, Коцо ја наоѓа во црковниот вез и богатата орнаментика на предметите од текстил и декорациите на црковните одежди а особено бил импресиониран од декоративните елементи на селските носии.
Димче Коцо - историчар на уметноста, археолог, ликовен критичар и истражувач, кој неизмерно ја сакал својата професија, се остварил и како ликовен уметник. Неговите цртежи и таписерии претставуваат синтеза преку која на најубедлив начин успал да ги соедини минатото со сегашноста и традицијата со современото. Тоа е творештво напоено со дух на сопствени емоции, збогатено со колоритот на народното творештво и интензиивноста на боите на македонскиот амбиент. Сето ова мајсторство ја покажува оригиналната природа на Коцовото творештво кое одбележува еден значаен период од македонската ликовна уметност.
Димче Коцо
ликовен уметник, музеолог, научник, професор, академик
Историчар на уметноста и археолог, пасиониран ликовен уметник и ликовен критичар, музеолог, доајен на заштитата на спомениците на културата, личност што дава смисла и содржина во повеќе области од научното и културното живеење во Македонија.
Димче Коцо е роден на 10 октомври 1910 година, во Охрид. Произлегува од скромно градско семејство. Неговите родители, таткото Стефан Коцов и мајката Рајна, живееле одвоено (таткото на Коцо по Втората балканска војна живеел и работел како печалбар во Слатина, Романија). Семејството живеело мошне сиромашно и се издржувало од работата на неговата мајка. По завршувањето на основното училиште Коцо се запишал во Охридската гимназија. Паралелно ја следел и наставата во Уметничкото дрворезбарско училиште во Охрид. Охрид имал исклучително значење за целокупниот негов интелектуален и творечки развој, пред сѐ, како простор полн со предизвици од богатото културно наследство, што извршило решавачко влијание врз формирањето на личноста на Димче Коцо.
Во 1930 година се запишал на Уметничката школа во Белград, заедно со сликарите Љубица Сокиќ и Рико Дебењак. Во овој период таму се школувале македонските уметници: Димо Тодоровски, Томо Владимирски, Љубомир Белогаски и Борко Лазески, а во Белград во тој период живеел и работел и македонскиот сликар Лазар Личеноски. Набрзо потоа, Коцо се запишал на Филозофскиот факултет во Белград, на Катедрата за историја на уметност, каде што дипломирал во 1936 година и станал прв образован историчар на уметност во Македонија.
Истражувачката и музејската работа на Коцо започнала во 1942 година, кога бил поставен за асистент на Народниот музеј во Скопје, а во 1944 година бил избран за негов директор. Како директор Коцо мошне успешно ја организирал работата на оваа институција, сместена во зградата на поранешната Стоковна куќа во центарот на Скопје. Тој ги вработил малкуте стручни лица што тогаш ги имало во Македонија и со нив ги поставил темелите на музејската дејност во Македонија.
Многу значајна е работата на Коцо на Филозофскиот факултет во Скопје. Тој е еден од основачите на оваа висока научно-образовна институција, во која е вработен во 1946 година, прво како предавач, а потоа и како шеф на Катедрата по историја на уметноста и единствен професор за голем број стручни предмети.
Димче Коцо дал посебен придонес за развојот на археологијата и историјата на уметноста. Мошне значајни се археолошките ископувања на Имарет во Охрид, при кои се откриени првобитната Климентова црква и гробот на св. Климент, и истражувањата на црквата „Св. Наум“, каде што се откриени остатоците од првобитната Наумова црква.
Целиот творечки живот на Димче Коцо е проткаен со неговиот исконски стремеж да навлезе во тајните на ликовниот свет. Во тој контекст на сестрана заинтересираност за светот на ликовното, Коцо е еден од пионерите на македонската ликовна теорија. Објавил повеќе од осумдесет труда од областа на македонската историја на уметност и археологија, кои се однесуваат главно на средновековните споменици во Струшкиот и Охридскиот Регион.
Заедно со Никола Мартиноски, Лазар Личеноски, Борко Лазески, Димо Тодоровски и Јордан Грабулоски, Димче Коцо бил член на Уметничкиот совет при Владата на НРМ, за избор и процена на уметнички дела. Особено е голем неговиот придонес за основањето на Уметничката галерија во Скопје. Тој бил член на Комисијата формирана од тогашната Влада, чија цел бил брз и систематски откуп на ликовни дела за потребите на оваа штотуку формирана институција.
Неговото уметничко дејствување започнува пред Втората светска војна, како резултат на знаењата добиени во Резбарско-иконописното училиште во Охрид и Уметничката школа во Белград. Во тој период Коцо работел цртежи и акварели, главно со мотиви од неговиот роден Охрид. По 1944 година неговото творештво опфаќа повеќе ликовни дисциплини, при што својата лична, творечка определба ја усогласува со некои битни стремежи на современата македонска ликовна уметност. Така, желбата творечки да се освои сложеното и богато македонско наследство била проткаена со неговата страст да изнајде сопствен, автентичен израз во некои од современите, модерни правци.
Во првите две децении од животот Коцо бил заинтересиран за сликарството, скулптурата и цртежот, а од 1958 година сѐ повеќе и за таписеријата. Од тој аспект, кај него е уочлива хетерогеноста, условена од неговата желба да се искаже во сите ликовни дисциплини.
Ликовните почетоци на Коцо биле условени од неговите знаења, но и од стилските карактеристики на ликовната уметност во предвоениот период. Така, неговото творештво од овој период има академска, технички коректна, реалистична обработка на темите, што го прави близок до Белградскиот ликовен круг од четвртата деценија (поетскиот реализам и интимизам). Обработува теми со градски и селски мотиви, ентериери, мртви природи и фигурални композиции. Негови најзастапени техники во овој период се цртежот и акварелот.
Цртежот Коцо го негува како посебна ликовна дисциплина или како подготовка за изведување на слика, скулптура или таписерија. Цртежите ги создавал најчесто во еден здив, со максимално стилизирани и адекватно меки и заоблени линии.
Уште за време на гимназиските денови во Охрид, Коцо се запознал со српскиот сликар и графичар, мајстор на цртежот, Љуба Ивановиќ. Тој му дал силен поттик и желба да продолжи да твори во оваа ликовна дисциплина. Со густа наслоеност на полни линии Коцо ги црта мотивите од Охрид (улици, куќи, средновековни цркви, археолошки локалитети). Така настанале неговите цртежи со значајни мотиви од Охрид и околината, со изразена љубов кон карактеристични детали, внимателно одбрани од искусното око на уметникот. Влијанието од Љуба Ивановиќ е најочигледно во предавањето на старата охридска архитектура („Мотив од Охрид I“, 1930/40; „Горна порта (Охрид)“, 1930/40; „Црква“, 1930/40; „Канео“, 1930/40).
На голем број цртежи настанати во седумдесеттите и осумдесеттите години, работени главно во фломастер, претставени се серија ликови во кои Коцо мошне успешно ја прикажува нивната психолошка состојба и внатрешни емоции („Баба и внук“, 1966; „Тага“, 1966; „Пријатно расположение I“, 1967; „Мајка со дете“, 1968).
Врз значаен дел од цртежите на Коцо се гледа влијанието од неговата професија, па имаат историска и религиозна тематика („Средновековен великодостојник“, 1969; „Задушница“, 1971).
Од средината на триесеттите години датираат повеќе дела работени во акварел („Портрет на мојата мајка“, 1935; „Портрет на Д. Н.“, 1935; „Риба“, 1936, „Пејзаж од Охрид“, 1937; „Акт“, 1937; „Мотив од Охрид“, 1938), кои се движат од внимателни школски студии на почетокот, сѐ до послободна обработка на деталите изведена со реалистичко-лирска постапка. Во 1939 година Коцо работи два акварела во кои е очигледно присуството на социјалната нота („Кршачи на камен“, 1939; „Старец“, 1939).
Димче Коцо бил еднакво наклонет и кон сликарството и скулптурата, еднакво заинтересиран и за едната и за другата ликовна дисциплина. Бескомпромисен во слободата на третирање на ликовите и предметите, тој создава свој свет на доживување благодарение на рафинираното уметничко чувство, ликовната надградба, култура и интелект.
Првите десет години од повоениот период Коцо работел и скулптура создавајќи, главно, традиционално академски обликувани дела, со реалистичен ликовен јазик и со примеси на лирски и сентиментален однос кон човековиот лик („Пионерка Љупка“, 1944; „Пионерчето Јово“, 1945; „Пионерка (Блажена глава)“, 1949; „Мојата мајка“, 1954). Во други дела, пак, се забележува специфична нота на строга, одмерена и студена обработка, карактеристична за класичната римска портретна уметност („Портрет на Петар Миљковиќ, Пепек“, 1952; „Григор Прличев“, 1954; „Глава на мојот син“, 1955).
Во шеесеттите години уочлива е промена во Коцовата скулптура во, како што самиот го нарекувал „антикласичен период“, со претпочитање на старата праисториска и египетска скулптура, нејзината мисловно-симболична длабочина, воздржаност и пластична едноставност, во кои сѐ е сведено на крајно стилизирани елементи, со нагласени графички интервенции. Некаде апстрахирањето се урамнотежува преку вдлабнатините, кои создаваат илузија на полн волумен („Глава на рицер“, 1957; „Глава на калуѓер“, 1959). Од класичниот третман при обликувањето на првите дела од триесеттите и четириесеттите години, со систем на редукција, Коцо ги упростува масите при што ликот се состои од само неколку основни потези (одвај нагласени нос и уста и косо врежани очи).
Во сликарството главниот интерес на Коцо е свртен кон човекот, односно неговата фигура. Тој спроведува ликовна естетика која се одликува со упростување и стилизирање на формите, со присутност на архаизам, што го прави близок до народниот творец.
Сликарското творештво на Коцо се следи од средината на шестата деценија на минатиот век. За првпат негови слики биле изложени на самостојната изложба во 1957 година, на која покрај скулптури биле изложени и 29 платна. Слика портрети, мртви природи, пејзажи и фигурални претстави со развлечени и разлеани форми кои се на граница помеѓу импресионизмот и фовизмот („Пејзаж од Охрид“, 1955; „Околина на Охрид“, 1955; „Мотив од Охрид“, 1956). Во неговите ликови многу малку се потенцирани емоциите и психолошката состојба, а физичкиот изглед претставува груба, заоблена линија со ограничена скала од смирени бои („Портрет на Августина“, 1955). Коцовото сликарство од 1954 до 1957 година се карактеризира со нерешителност, противречност и стилска неодреденост. Оваа негова фаза е проткаена со влијание на фовизмот (нагласено шаренило, вознемиреност, нервоза и скоро цртачка нанесеност на боите во сликите), сѐ до речиси апстрактно обликување на композицијата.
Во 1957 година Коцо насликал неколку композиции во кои е очигледен неговиот стремеж за геометриско-декоративна стилизација на формите, шематски приказ на композициите со многу посмирена скала на тонови („Мртва природа“, 1957; „Риби“, 1957; „Одбулена“, 1957), а на крајот на 1958 година полека почнува да се доближува кон апстрактното сликарство. Целиот овој период Коцо се стреми кон постигнување на сопствен специфичен стил со користење на елементи од современите правци на модерната уметност.
Од 1958 година, па до крајот на шестата деценија, Коцо почнува да ги следи тековите на современото македонско сликарство од реализмот, експресионизмот, посткубизмот, конструктивизмот и надреализмот, сѐ до апстрактното сликарство. Во овој период изработил повеќе дела со теми од македонската историја („Византиска принцеза“, 1958; „Самоил на Беласица“, 1958) во кои се присутни елементи од византиската уметност.
На неговата Втора самостојна изложба, организирана во 1959 година, доминираат експресионизмот и кубизмот. Бојата е стегната, формите се цврсти, а колористички доминираат сината и помалку зелената боја. Едно од позначајните дела на Коцо од овој период е „Девојка со гитара“, 1959, кое во ликовна смисла ги носи обележјата на успешно уметничко остварување. Експресионистичките акценти се придушени, колоритот е смирен, контурите се нагласени со линеарна искршена линија, а на ликот доминираат широко отворените и нагласени очи.
Од 1960 до 1962 година Коцо ја менува ликовната постапка. Се јавува поголема колористичка воздржаност, се намалува линеаризмот, а деформациите се во посмирени и заоблени форми ( „Мајка со дете“, 1960; „Одмор I“, 1960; „Одмор II“, 1960; „Жена со црвена шапка“, 1961; „Диптих“, 1962). Во други фигури, пак, присутно е чудно, манирично преобразување со меко извиена контура или морбидно-гротескна преобразба. Во една друга група на дела од овој период сѐ посилно се чувствува влијанието на апстрактното сликарство, главно пејзажи, предадени со карактеристична студена гама („Пејзаж“, 1959; „Манастирски двор“, 1961).
Творечкиот капацитет на Димче Коцо највпечатливо се остварил во таписеријата. Тој е еден од првите автори во Македонија кој направи обид за изразување на своите уметнички замисли во оваа мошне специфична ликовна дисциплина. Повеќе од една деценија од неговото творештвото е исполнета со стрплива и голема љубов кон овој нов современ ликовен медиум кој во Македонија се појавува во средината на минатиот век. Во таписеријата Коцо целосно ја преточува својата животна филозофија и својот менталитет, вткајувајќи го целото свое специфично животно и професионално искуство.
Коцо уште во детството ја имал љубовта кон народната везечка и ткаачка уметност. Но дури во крајот на шестата деценија почувствувал дека е творечки подготвен да почне да изработува таписерии како форма на ликовно изразување. Особено работата како директор на Народниот музеј во Скопје, во чиј етнолошки дел се наоѓало непроценливо богатство од носии и други предмети од народната уметност, била силен поттик за љубовта кон таписеријата. Тој во неа вградил исклучителна страст и смисла за преобразување на искуствата на старите ткаечки занаети во инструмент на модерно, мошне специфично обликување. Ликовно-естетски и содржински, тој ни открива еден свој свет изграден врз духовните наслаги и инспирацијата од нашата уметност низ вековите, традицијата и фолклорот. Така, во неговите таписерии се преплетуваат мотиви од македонскиот фолклор и елементи од средниот век, преобразени во груба, смела и модерна деформација на формите. Овој период од творештвото на Коцо го сметаме за најплоден, ликовно најавтентичен и најкреативен.
Целиот процес на изведување на таписериите Коцо го изведува сам, од идејна замисла и подготовка на картоните, поставување на основата, одбирањето и боењето на волната и самото ткаење. На крај, финалниот производ е комплетно негово дело. Таписериите Коцо ги работи во класична техника на верикално поставена основа од памук и хоризонтално ткаење со нишки од волна. Значи, основен материјал за неговите таписерии е памукот како основа, волната за ткаење и понекогаш срмата за нагласување на одредени елементи. Првиот степен на подготовката за изведба на таписерија е назначување на деталите на скица која потоа преминува во цртеж. Со нанесување на боја на цртежот, тој станува акварел кој ги дефинира тоновите што ќе бидат употребени при ткаењето.
Во таписериите на Коцо преовладува своевиден експресионизам и бизарен надреализам разрешувани со стилизација на формите, исклучување на детали, смислено нагласена деформација на фигурите и внесување на симболи и елементи на надреализам.
Неговите почетоци во изработката на таписериите (1958 – 1964) главно ги следат карактеристиките на цртежот, скулптурата и сликарството („Борба на птици“, 1960, „Средновековен воин“, 1962; „Композиција (Епитрафил)“, 1963; „Борба на птици (Земјотрес)“, 1963; „Семејство“, 1964; „Беседа“, 1964). Човечката фигура како доминантна во неговите композиции главно е поставена фронтално, во груби, карпести и неправилни форми од кои излегуваат јајчесто-елипсовидни или четвртести глави, со по едно око. Понекогаш ѝ недостасуваат екстремитетите, рацете или нозете, но таа пак е една целина и на гледачот му се наметнува како таква. Фигурите се потенцирани со црна линија, која некаде е тенка и прецизна, а некаде груба и неправилна.
После 1964 година се забележува извесно смекнување на пластичноста при обработката на композициите („Беседа“, 1964; „Манастирски двор“, 1965; „Ракови“, 1968; „Паун“, 1968).
Во 1965 година, Коцо ги изработил таписериите „Рахела“ и „Орфеј“, инспирирани од нашата средновековна уметност и митологија. Најголема експресија, доведена до степен на монументалност, е присутна во „Рахела“. Деформацијата, драматичното и упростено движење, особено патетичното движење на рацете и поставеноста на главата во однос на трупот, ја потенцираат трагичната содржина на ова дело. Ова е едно од ликовните дела инспирирани од катастрофалниот земјотрес во Скопје, кој се случил на 26 јули 1963 година.
Следува период во кој Коцо повторно користи композиции и мотиви од средновековната уметност („Пиета“, 1969/70; „Задушница“, 1970; „Средновековен великодостојник I“, 1970; „Средновековен великодостојник II“, 1972; „Средновековен великодостојник III“, 1973). Но овде е очигледна промената во претставувањето на фигурите кои сега се со тенки, извиени и кревки форми, со крушковидни глави на кои се поставени монголоидни очи и веѓи, брада во форма на декоративни назабени ленти, очигледно асиро-вавилонско или сумерско влијание. Монументалните фигури се поставени фронтално или закосено. Динамиката е предадена преку движењето на тенките и деформирани раце и нозе, на кои висат нагласени и уште потенки и подеформирани, издолжени прсти кои во себе ја содржат карактеристичната симболика на рацете . Карактеристично за оваа фаза од творештвото на Коцо е што фигурите се подвлечени со назабени и брановидни рабови со различна дебелина. Останатиот дел од композициите е исполнет со украсни детали (флорални и геометриски мотиви), знаци и симболи кои имаат длабоко и суштинско значење. Едно од неговите најзначајни дела од овој период е „Пиета“, 1969/70, предадена како драма на мајчинството преку беспомошната но достоинствена фигура на мајката, која во своето крило го држи згрченото и изобличено тело на својот син. Делото е инспирирано од многубројните композиции на Оплакувањето Христово кои се присутни кај нас, но и пошироко во светската ликовна уметност .
Мошне чести мотиви во таписерите на Коцо се мајки со деца („Мајка со дете“, 1971; „Родена во слобода“, 1971), во кои мајчинството е предадено со еуфорична и нежна емотивност. Формите се изведени со благи, сензуално заоблени линии кои ги контурираат робусните и несмасни тела на фигурите.
Во последните години Коцо своето творештво го гради во согласност со промените на својата личност, но и со промените на времето во кое живее. Присутен е сѐ понагласен афинитет за издолженост и маниричност на формите. Неговиот живот во селска средина (Подмоље и Сопиште) соодветствува со изработката на многу таписерии изработени во овој период („Пазарџика“, 1978; „Пазарџија“, 1978; „Три портрети на пазарџии“, 1978; „Селанка“, 1981) . Главни учесници во овие претстави се човечките фигури (главно пазарџии) и магарето, што значи фигура јава магаре, поради што е очигледна поврзаноста со некои библиски сцени во кои главните актери во композицијата се човечката фигура и магарето („Влегувањето во Ерусалим“, „Бегството во Египет“) .
И низа таписерии што Коцо ги изработил во деведесеттите години зрачат со библиска достоинственост и свечена церемонијалност („Ангел на мирот“, 1984; „Таму е Охрид“, 1985). Во дел од таписериите изработени во овој период, чии теми се инспирирани, пред сѐ, од византиската иконографија, присутно е побогато колористичко нијансирање и понагласена експресионистичка и посткубистичка обработка на формите („Свети Јован Крстител и Салома“, 1987; „Средновековен духовник I“, 1981; „Рахела II“, 1981).
Тематскиот репертоар на Коцо е разновиден. Во повеќе наврати тој истакнувал дека најдобар мотив за своите таписерии ја смета, пред сѐ, фигурата, и тоа онаа што дава можност да се открие нејзината содржина без настојување да се постигне пластичност и релјефност на формите. Негова инспирација се идентични теми од историјата и сегашноста, во кои покрај фигурата централно место заземаат предмети и симболи. Тоа се главно мотиви земени од Библијата и средновековното фреско и иконосликарство, митологијата, средновековната историја, мајки со деца, флорални и животински мотиви.
Како задолжителен дел во таписериите на Коцо се јавува бордурата, која покрај декоративниот елемент, има за цел да создаде асоцијација за вклопување на основниот мотив во една целина. Но бордурата во таписериите на Коцо има и една друга, поразлична димензија исполнета со содржина. Таа е исткаена со потемен тон и изобилува со декоративни елементи, знаци и симболи, како стилизирани лисја, птици и геометриски тела кои ја надополнуваат основната содржина на мотивот. Со бордурата се добива асоцијација за вклопување на композицијата во една целина, а делото добива поголема тактилност и драматичен изглед. Главната инспирација за обликување на таписеријата Коцо ја наоѓа во црковниот вез и богатата орнаментика на предметите од текстил и декорациите на црковните одежди, а особено бил импресиониран од декоративните елементи на селските носии.
Димче Коцо – историчар на уметноста, археолог, ликовен критичар и истражувач кој неизмерно ја сакал својата професија, се остварил и како ликовен уметник. Неговите цртежи и таписерии претставуваат синтеза преку која на најубедлив начин успал да ги соедини минатото со сегашноста и традицијата со современото. Тоа е творештво напоено со дух на сопствени емоции, збогатено со колоритот на народната уметност и интензивноста на боите на македонскиот амбиент. Сето ова мајсторство ја покажува оригиналната природа на Коцовото творештво, кое одбележува еден значаен период од македонската ликовна уметност.
Славица Алексоска
ДИМЧЕ КОЦО
НАГРАДИ И ПРИЗНАНИЈА
1947 - Награда доделена од Претседателот на Народната Влада на НР Македонија за особени достигнувања во областа на културата;
1958 - Орден на трудот од II степен, Скопје;
1959 - Октомвриска награда на СР Македонија за наука, Скопје;
1969 - Награда на ДЛУМ „Нерешки мајстори“ за таписерии изложени на Есенската изложба, Скопје;
1973 - Октомвриска награда на СР Македонија за животно дело, Скопје;
Награда 7-ми ноември, Охрид;
1988 - Орден за заслуги на народ со златна звезда.
ДИМЧЕ КОЦО
Самостојни изложби
1938 - Охрид, Цртежи и акварели, Читална;
1957 - Скопје, Работнички дом, 22.IX - 28.IX, 1957;
1959 - Скопје, Работнички дом, 1959;
1968/69 - Скопје, Ретроспективна изложба, Уметничка галерија, 29.XII.1968 - 15.I.1969;
1972/73 - Скопје, Ретроспективна изложба на таписерии и цртежи, Музеј за современа уметност, 1958 - 1972, 25.XII.1972 - 25.I.1973;
1973 - Белград, Ретроспективна изложба на таписерии и цртежи, Музеј примењених уметности, 1958 - 1972, 26.VI - 22.VII.1973;
1975 - Скопје, Центар за култура и информации, „Грст ликовни творби“, 8 - 18.XII. 1975;
1976 - Охрид, Изложба организрана по повод Основачкиот конгрес на Сојузот на друштвата на историчарите на уметноста од Југославија, Дом на културата, 19 - 22.IV.1976;
1979 - Скопје, Ракотинци, Слики, скулптури, цртежи и таписерии, ОУ „Драга Стојановска“, 14-18.V. 1979; Скопје, Таписерии и цртежи, Центар за култура и информации, 24.V - 4.VI.1979;
1980 - Тетово, Изложба на таписерии;
1982 - Скопје, Ретроспективна изложба, Центар за култура и информации, 1945 - 1982, 12 - 22.XI.1982;
1986 - Скопје, Таписерии, цртежи и акварели, Центар за култура и информации, 17 - 30.IV.1986;
1998 - Скопје, Димче Коцо, Музеј на современа уметност, 29.10. 1998;
2010 - Скопје, 100 години од раѓањето на Димче Коцо (1910-1993), Ликовен салон на МАНУ, декември 2010;
2021 - Скопје, 110 години од раѓањето на Димче Коцо (1910-1993), НУ Национална галерија на Р.С.Македонија, јуни 2021.
ДИМЧЕ КОЦО
110 години од раѓањето
Ткаењето со разбој e познато уште од далечното минато. Според податоците со кои се располага, се смета дека во делови од Западна Азија и во Египет тоа било познато уште 3.000 години пред нашата ера. На Блискиот Исток веќе 2.300 години е вообичаена употребата на таканаречениот положен разбој со јаток, прикачен за самото тло.
Најпознат центар за таписерии во средновековието бил градот Арас во Франција. Неговото значење е толку големо што кај Италијанците за таписерија се вели Arazzi, според името на овој град на италијански јазик. Од крајот на петнаесеттиот век Фландрија го презема приматот. Главните центри се белгиските градови Бриж и Антверпен. Главното обележје кај белгиските таписерии е воведувањето „кипарско злато“ во ткаенината – искривена свила или лен испреплетена со злато или сребрена жица. По нив приматот го презема Мануфактурата за гоблени (Manufacture des Gobelins) од Париз, според која и го имаме називот гоблен. Во периодот од 15 до 19 век таа е еден од главните производители, а во меѓувреме продолжува со изработка на таписерии и една мануфактура во Лондон, во Фулам, од средината на 18 век.
Неодамна, за првпат по неколку века, сите 12 таписерии кои ги создал Рафаел се закачија на ѕидовите во Сикстинската капела, во рамките на јубилејната изложба по повод 500-годишнината од смртта на големиот италијански уметник. Седум од таписериите, кои биле нарачани од папата Лав Десетти, биле закачени во капелата во 1519 година. Таписериите се изработени од свила и волна, со златен и сребрен конец, а во изминативе десетина години им се вршеше конзервација.
Пропагирајќи го едноставниот живот, Махатма Ганди го воздигнува разбојот како негов симбол. Им ветува на Индијците дека ќе воведе индустрија во селата и дека преку ткаењето ќе отвори фронт против англиската текстилна индустрија. На почетокот на своите јавни обраќања, тој често знаел да седне на својот разбој, за да привлече што поголем број приврзаници.
...
Таписеријата претставува текстилна уметност за создавање декоративни покривки за ѕидови и подови, за делови на мебел или како независно уметничко дело. Таа се ткае рачно, на разбој, главно со природни предива, волна, лен, памук, свила. Таписериите во Македонија во втората половина од XX век биле многу застапени низ македонските домови и речиси нема семејство во кое немало таписерија или гоблен.
Ткаењето е процес на вкрстување на два система на предива, основа и јаток. Основата е збир на паралелно поставени предива кои се движат по должината на ткаенината. Јатокот е предиво кое минува под и над основните предива и се движи по ширината на ткаенината. Справата со помош на која се врши овој процес е наречена разбој.
Разбојот е една од најважните справи низ развојот на човековото постоење. Постојат повеќе видови, а се разликуваат според конструкцијата (на маса и поден), според техниката на работа (контрабаланс и контрамарш) и според сложеноста на ткаењето кое се реализира на него (со две, со четири и со повеќе нишки). Главните делови на разбојот се: два лоста, вратило на основата, регулатор на густината на потката (позитивен и негативен), превртувач околу кој основата врти од вертикална на приближно хоризонтална положба, уреди за создавање на вез или дезен, ткајачко брдо, детектор за основа и потка, повлекувач за влечење на ткаенината, намотувач (валјак). Разбојот на маса дава исти резултати како подниот, но е ограничен со широчината, должината на основата која може да се постави на него и затегнатоста на основата, а работата на него е многу побавна. Затоа се користи за изработка на потесни и пократки ткаенини, шалови, торби и слично, како и за изработка на примероци при истражувања.
Разбојот е значаен дел од македонското народно творештво и е тема во неколку македонски народни песни, како во песната „Те кажувает бре, Илиној моме“, или во песната „Марие, дилбер бела Марие“:
Марие, дилбер бела Марие,
Марие, дилбер бела Марије,
што кротко ткаеш ле, ем плачеш,
што кротко ткаеш ле, ем плачеш?
Дал’ ти е разбојот расипан,
дал’ ти е разбојот расипан,
ил’ ти се нишките скинати,
ил’ ти е брдото скршено?
Нит’ ми е разбојот расипан,
нит’ ми е разбојот расипан,
нит’ ми се нишките скинати,
нит’ ми се нишките скинати.
Нит’ ми се нишките скинати,
нит’ ми се нишките скинати,
нит’ ми е брдото скршено,
тук’ ми е либето далеку.
Разбојот се споменува и во многу гатанки: Без вретено жица предит, без разбој платно ткајт и пак гол ојт (Пајак); Мртва кобила, живи црева (Разбој). Исто така, се јавува како мотив и во творештвото на повеќе наши автори, на пример, во песната „Ленка“ на Кочо Рацин или во романот „Разбој“ на Владо Малески.
...
Трудот и активностите на Димче Коцо имаат исклучително значење за ставањето темели и за развитокот на македонската култура. Тој е истакнат македонски историчар на уметноста, основоположник на ликовната критика во Македонија, а како професор е и автор на голем број трудови од областа на средновековната уметност и археологијата.
Творештвото на Димче Коцо е повеќеслојно и специфично по многу аспекти. Токму поради својата интердисциплинарност, тој успева да ги обедини своите знаење од историјата, историјата на уметноста, археологијата, етнологијата и фолклористиката во едно, и да создаде една сосема нова димензија. Со своето творештво, пред сѐ, преку таписериите, кои до ден-денес се обележје на неговото творештво и уметнички опус, тој дава една силна основа која е темел за идните генерации.
Основа за таписериите на Коцо биле неговите цртежи. Личеноски му рекол дека, според него, тие се подобри и од еден Пикасо. Коцо вели дека своите цртежи им ги покажувал и на Петар Мазев, на Драгутин Аврамовски-Гуте, на Спасе Куновски, и дека тие се восхитувале од нив. Тоа го потврдил и Личеноски лично, според кажувањата на Димче Коцо во документарецот за него „Сите мои собеседници“ од 1989 година, снимен од Телевизија Скопје. Целта на Коцо била во неговите таписерии да се видат македонските фрески и народни носии, како основен мотив кој ќе ги краси овие негови дела.
Во Македонија, освен Коцо, повремено и релативно инцидентно со изработка на таписерии се занимавале Лазар Личеноски, Димче Протуѓер, Душко Стојановски (во 6-тата деценија на ХХ век), Рада Петрова, Момчило Петровски-Моцо, Мира Спировска (во 7-мата деценија), а подоцна и Доне Милјановски (во 8-мата деценија). Тие најчесто отстапувале од класичниот начин на ткаење на таписерија, со вметнување во самата структура на ткаенината разни видови апликации, колажи, везови. Дел од овие таписерии биле тридимензионални објекти, кои се наменети да бидат изложени во простор, а не закачени на ѕидна површина (делата на Спировска и Милјановски).
Таписериите на Коцо се органски поврзани со самиот развиток на неговото ликовно творештво, како што е нагласено особено со цртежот како основа од која подоцна произлегуваат самите таписерии. Таписеријата е, всушност, подрачје во кое тој како автор најавтентично се изразува. Во Коцо живее страста и трпеливоста на народниот творец да го совлада материјалот на даден предмет, да го преобрази во нешто што има значење за човекот како битие кое мисли и чувствува. Тој во својот уметнички израз постојано се навраќа на традицијата и ја преточува во своите дела, црпејќи од искуствата на македонската ткаачка народна уметност. Покрај волната и памукот, при ткаењето тој ја употребува и срмата за да нагласи одредени карактеристични детали.
Стилот и темите во творештвото на Коцо, пред сѐ кај таписериите, се директен спој помеѓу историјата и сегашноста, преку изразени мотиви од Библијата, религијата, средновековното фрескосликарство (како примери може да ги земеме делата „Рахела“, „Пиета“, „Задушница“), од митологијата („Орфеј“), од средновековната историја („Средновековен воин“, „Великодостојници“); семејни мотиви инспирирани од мајката („Мајка со дете“, „Родена во слобода“); многубројни комбинации и состави со животински или растителни мотиви („Ракови“ и „Паун“ од 1968 година и во подоцнежните сродни дела „Риби“, „Петел“) и детали, како и елементи од македонските народни носии.
Ткаењето е значаен и исклучително битен дел од неговиот уметнички творечки опус по кој тој е препознатлив. Неговата основна пасија, иако важи за познавач и автор на техниките скулптура, акварел, графика, сепак, е таписеријата. Познавањата на суштината и техниката на таписериите му е втемелено уште како дете од неговата мајка Рајна, која со ткаење го прехранувала семејството. Резултатите кои ги постигнал творејќи во оваа техника говорат сами за себе, имајќи ги предвид многуте откупени дела, мноштвото групни и самостојни изложби, но и позитивната критика кон неговиот придонес во оваа творечка техника. Евидентна е неговата опсесија со пренесување на византискиот стил на фреските и иконите во изведбата на таписериите.
Коцо сметал дека нешто ѝ недостасува на уметноста во Македонија. Констатирал дека немаме таписерии на овие простори, дека имаме народни носии, народен вез, но не и таписерии. Како историчар на уметност, тој бил во тек со творештвото на Французите, Италијанците и другите култури. Тоа било мотив за него да го започне тој творечки процес. Во неговото соседство во Охрид живеела Василка Филипица, која ткаела килими. Коцо кај неа изработувал килими со мотиви на луѓе и птици. Решил, по купување на некои килими со Вера Кличкова од Охрид, да создава токму такви дела. Целта на Коцо била во таписериите што ќе ги изработува да се видат македонските фрески и народни носии, кои како мотиви ќе ги красат овие негови дела.
Академик Цветан Грозданов за делата и творештвото на Димче Коцо, по повод изложбата во Ликовниот салон на МАНУ во 2010 година, вели: „...Професорот Димче Коцо честопати зборуваше за своите таписерии и мислам дека тој најдобро ја толкуваше својата опседнатост со системот на ткаење, колоритот и синтезата што сакаше да ја постигне. Поточно, тој беше опседнат со желбата византискиот стил на фреските и иконите да го транспонира во таписериите. Во современото ликовно творење неговите таписерии беа високо вреднувани, што се потврдува од повеќето ликовни прикази кај нас и во светот. Неговите таписерии имаат призвук на византиски стил, а самото ткаење го имаше усвоено уште како дете од неговата мајка Рајна.“
За творештвото на Коцо историчарот на уметност Соња Абаџиева, во списанието „Разгледи“, ќе рече: „Како и кај Богољуб Ивковиќ, и во творештвото на Димче Коцо придружник на експресионизмот е надреализмот. Сижето, црпено од средновековната македонска митологија (великодостојници, воини, пиети, црковни одежди и паганско-религиозни обичаи) и руралниот амбиент е фундаментално обновено. Ги користи бесмислените состојби за логика и интуитивна преобразба. Конечно, се судираме со човек-робот, полусуштество-полумашина, метални птици, со симболично навестување на биолошките особености.“
Трагајќи низ македонскиот фолклор, Коцо создаваше модерна уменост. Во својот воведен текст за изложбата „Таписерии“, во која беа претставени и дела на големиот Димче Коцо, во Музејот на современата уметност во 2016 година, кураторот на изложбата, кустосот советник Елизабета Јанковска го изнесува следното: „...Таписеријата е посебен и специфичен дел од визуелните уметности. Како дел од ‘убавите уметности’, таа во себе содржи повеќе елементи и од ликовната уметност, кои со заемно испреплетување ја создаваат нејзината естетика. Таписеристот мора да ги познава технолошките постапки кои се применуваат во изработката на материјалите кои ги употребува при создавање на делото. Тој претходно подготвува скица и план за изработка на таписеријата. Потоа, со изборот на материјалот којшто ќе го употреби во делото, тој ги формира и извлекува специфичните контури, линии, боја, па оттука и ставот дека таписеријата истовремено е и посебна сликарска техника... (...) Но нејзината основа при создавање на делото секогаш останува иста – ткаење нитки со нитки (волна, свила или др.), како и нејзината примена која секогаш останува во служба на декоративниот концепт.“
...
Омажот за Димче Коцо е навраќање на автор кој остави значаен белег во модерната македонска уметност. Во досегашните презентации на неговото творештво акцентот е ставан на делата препознатливи за неговиот опус. Овој омаж е потсетување на неговото творештво, посветен на 110 години од неговото раѓање. На изложбата во Чифте амам јавноста ќе има можност да посведочи за големината на овој автор, кој ѝ дава една нова димензија на македонската уметност во ХХ век.
Александар Ристевски
ДИМЧЕ КОЦО
Изложба по повод
110 години од раѓањето
ДИМЧЕ КОЦО
Изложба по повод
110 години од раѓањето