#: locale=mk
## Action
### PDF
PopupPDFBehaviour_41D04F02_626A_289A_41A8_716ED8C207A0.url = files/zografski%20pred%20print%20(1)_mk.pdf
PopupPDFBehaviour_47AC6F27_639A_2899_41C2_CAA65D130108.url = files/zografski%20pred%20print%20(1)_mk.pdf
### URL
LinkBehaviour_A9E7BAA0_A43F_0CE2_41E2_0D96C3EAC9B7.source = http://twitter.com/loremipsum
LinkBehaviour_A9E44AA0_A43F_0CE2_41A1_4D9622C24AC0.source = http://www.twitter.com/loremipsum
## Hotspot
### Tooltip
HotspotPanoramaOverlayArea_88DAF282_9442_41F4_41DA_674A475B9549.toolTip = 8 Оплакување Христово, 1940 \
темпера на платно врз лим, 99 х 161 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_82E398FD_9442_410C_41E1_7DE7D6E622CB.toolTip = Автопортрет, 1931-32 \
масло на платно, 34 х 44 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_8196EF07_945E_C0FC_41D4_58E321F083CC.toolTip = Автопортрет, 1938/39 \
масло на платно, 58,7 х 41,5 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_819199CE_9442_430C_41C9_F68A11DEC356.toolTip = Вистинит настан 1884 год. во с. Папрадиште, 1907 \
масло на платно, 100 х 140 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_889D8DEA_9446_C337_4184_067CB147F339.toolTip = Воскресение Христово и Вознесение Христово, двојна икона, 1926 \
темпера на шпер, 90 х 65,5 х 3 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_8A9755E6_9447_C33C_41D2_57D38A0B9186.toolTip = Второе пришествие (Страшен Суд), 1933 \
темпера на платно, 89,5 х 146,5 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_88BE7BD8_944E_4714_41C4_ED9F6472E808.toolTip = Женски портрет, пред 1894 \
масло на платно, 30,5 х 21,5 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_832C2206_9441_C0FC_41B5_7B13646CDEE7.toolTip = Крај Вардар, 1941/42 \
масло на шпер, 32,5 х 31,5 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_8C83B68C_9447_C10C_41A0_35175B790111.toolTip = Папрадишко-велешки црковни строители, зографи и резбари, 1941/42 \
масло на шпер, 62 х 50 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_8280DCF2_945E_4114_41D4_408680CC5EA5.toolTip = Папрадишко-велешки црковни строители, зографи и резбари, 1942 \
масло на шпер, 108,2 х 74 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_8181F35D_9441_C70C_41DA_308A7E0AE43C.toolTip = Портрет на Јаков Зографски, 1895 \
масло на платно
HotspotPanoramaOverlayArea_81A0C679_9442_4114_41AF_B1BDCAD90547.toolTip = Портрет на Јаков Зографски, 1942 \
масло на шпер, 40 х 30 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_82181A86_944E_41FC_41B2_C03CFED75BEE.toolTip = Портрет на Јован Зографски, 1907 \
масло на платно, 26,5 х 20,5 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_821CBB39_9442_C714_41E1_4AE55F7C0CF8.toolTip = Портрет на Андреа Коробар, 1904 \
масло на платно, 58 х 77 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_88F708B1_9446_C114_41DF_BDACA72DD5F8.toolTip = Портрет на Димитрија Аџи Манче Данов, 1924 \
масло на платно, 136х74
HotspotPanoramaOverlayArea_81BCCBC3_9446_C774_41C1_AE75363144A9.toolTip = Портрет на Димко Чокал, 1922 \
масло на платно, 90,5 х 148 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_835D30D8_9446_4114_41DB_11463ACFE87B.toolTip = Портрет на Игно Поп Стефанов, 1940 \
масло на платно, 63х45
HotspotPanoramaOverlayArea_8B485898_9443_C114_41E0_2B65B8299235.toolTip = Портрет на Михаил Чекрдеков(ић), 1925-1930 \
масло на шпер, 73 х 100 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_88D6A1EB_9442_C334_41DF_96BC409A2BE6.toolTip = Портрет на Петар Здравев, 1942 \
масло на шпер, 49 х 39,5 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_81A89BD0_9442_4714_41DC_570C09A8D712.toolTip = Портрет на Ристо Копанданов, 1925-1930 \
масло на платно, 47,5 х 60 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_82C19F8D_947E_DF0C_41CA_95E90217BC53.toolTip = Портрет на Роса, 1920/25 \
масло на шпер, 36 х 45 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_830286C6_9447_C17C_41DA_C03C6BA1E2FE.toolTip = Портрет на Роса, околу 1904 \
масло на картон, 41,6 х 29,5 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_8253F0FB_9443_C115_41DA_3FD783F3B476.toolTip = Портрет на Тодор Зографски, 1900-2 \
масло на хартија, 25,5х21
HotspotPanoramaOverlayArea_81A1EA3A_9443_C114_41DB_4DFDF76E407F.toolTip = Портрет на игумeн Спиридон, 1932 \
масло на платно, 157,5 х 85 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_81774B77_9442_471C_41DB_9E975BD49B6B.toolTip = Портрет на момче, 1943 \
масло на платно, 56 х 40,5 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_B455FB05_9442_40FC_41D9_B1821C543B1C.toolTip = Портрет на селанец, 1898 \
масло на платно, 60 х 44 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_828E6D8B_944E_43F4_419C_AF5990B20FA6.toolTip = Портрет на сопругата Сава, 1938 \
масло на платно, 58,5 х 41,5 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_892444A5_9442_413D_41D3_AA0D1B359F84.toolTip = Св. Ѓорѓи Победоносец, 1925 \
темпера на платно, 41,5 х 25 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_88B1606B_9442_4134_41D0_C49F8B9D939E.toolTip = Св. Јован Крстител, 1940 \
темпера на шпер, 49 х 35,5 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_895E1E4C_9447_C10D_41D4_8AD98B528704.toolTip = Св. Богородица со Христос, 1930/35 \
темпера на платно врз шпер, 66 х 3,5 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_88D99744_9442_4F7C_41CD_BEBDFCDBBE43.toolTip = Св. Кирил и св. Методиј и Вокресение Христово, двојна икона, 1941 \
темпера на шпер, 88 х 64 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_88C1E6BA_9442_4114_41C7_BAC76A90EA53.toolTip = Св. Пантелејмон и Крштение Христово, двојна икона, 1941 \
темпера на шпер, 88 х 64 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_89C985BE_9442_430C_41DB_AC7B15785255.toolTip = Св. Теодор Тирон, 1916 \
масло на дрво, 65,5 х 40 х 3,3 см.
HotspotPanoramaOverlayArea_88C54C97_9441_C11C_41D6_449DF52FF915.toolTip = Тајна вечера, 1945 \
темпера на шпер, 89 х 120 см.
## Media
### Audio
AudioResource_DDC28761_EA14_C074_41E7_389BC4C7684C.mp3Url = media/audio_43259663_62AB_F899_41C3_529F5040A75D_mk.mp3
### Audio Subtitles
### Title
photo_F01EF108_E159_F7AF_41E7_3F6BE1B0F09B.label = Dimce Koco_7484m
photo_F17F2333_E159_FBE1_41E8_0BBB253FC2B0.label = Dimce Koco_7486m
photo_F17CF530_E159_FFFF_41E3_102736F4B389.label = Dimce Koco_7488m
photo_F17C36FF_E159_FA61_41EB_329ADF666DEF.label = Dimce Koco_7490m
photo_F17CF881_E159_F6A1_41E7_5320DD19549F.label = Dimce Koco_7494m
photo_F17C3A6F_E159_8A61_41E9_0C46622B1C01.label = Dimce Koco_7501m
photo_F17CEC2C_E159_8DE7_41D7_F01F9CAA46A3.label = Dimce Koco_7505m
panorama_734CD934_6705_3D64_41A5_3ED9BCFA58C1.label = DimceKoco (1)
album_DC8C66CD_D3E0_FE94_41E8_58E13D3CA121.label = Photo Album
panorama_76F239A6_677D_1D64_41CF_3B6750F42E9B.label = Zografski (10)
panorama_76976925_677D_3D64_41D3_338E34925EBC.label = Zografski (11)
panorama_76A6AAE6_677D_3CE4_41BC_96CC79052FD6.label = Zografski (12)
panorama_76A6B6F2_677D_14FC_419A_744A96B6FE79.label = Zografski (13)
panorama_769B852D_6703_1564_41C3_FC7990153420.label = Zografski (14)
panorama_76A8FEBB_6703_376C_41D7_F510BDA33C9F.label = Zografski (15)
panorama_76A74098_6703_2B2D_41C3_2C00864D0D81.label = Zografski (16)
panorama_7551BD26_6703_1564_41D2_C0F4FE72ECF3.label = Zografski (17)
panorama_76EC1DEE_6707_34E4_41CD_0C9DB878C3EE.label = Zografski (18)
panorama_750A6ADE_6705_3F24_41BC_4BB6E65F4352.label = Zografski (19)
panorama_7450B95C_629B_E8AE_41CF_0F01AC4B0FC4.label = Zografski (2)
panorama_7531FC6E_6705_3BE4_41D8_81FB78782E51.label = Zografski (20)
panorama_73C5D6A6_670F_1764_41CC_E29EA523781D.label = Zografski (21)
panorama_75E102FA_670C_ECEC_41D0_DE5950CF5BB0.label = Zografski (22)
panorama_7585A561_670D_751C_419E_8D5CF2FC4908.label = Zografski (23)
panorama_75ADF444_670D_EB24_41D7_2C29650466AD.label = Zografski (24)
panorama_75A5C455_670D_6B24_41C3_BDE12EB01894.label = Zografski (25)
panorama_7450153F_670C_F564_41D1_4285A8996AB8.label = Zografski (26)
panorama_74620D82_6703_751C_41C4_B07757ADB1E2.label = Zografski (27)
panorama_746CEFCE_6703_1524_41C8_6C8B53D6E9AC.label = Zografski (28)
panorama_746BC191_62A6_1BB6_41D6_5ABD80BB080B.label = Zografski (29)
panorama_746BADDF_62A6_2BAA_41A0_F6237988DF29.label = Zografski (30)
panorama_746B9AB1_62A6_29F6_41C5_02F4B7B328FB.label = Zografski (31)
panorama_766C6760_6703_351C_41CB_43B681B60614.label = Zografski (4)
panorama_7588BD10_677D_753C_41D4_AC72B8943DA3.label = Zografski (5)
panorama_763E17E8_677F_14EC_4192_C7898D942B43.label = Zografski (6)
panorama_763CBD4E_677F_1524_41A8_67696C3722A4.label = Zografski (7)
panorama_76C11455_677F_EB24_41CA_A83F2506D516.label = Zografski (8)
panorama_76CF2BC9_677F_7D2C_41D1_2816162BA829.label = Zografski (9)
## Right Click Menu
### Text
TDVAuthor.label = Бојан Тренчевски
## Skin
### Button
Button_6B3DCC00_647A_DF9A_41D5_DC120403F72A_mobile.label = 360º VIEWS
Button_6B3DCC00_647A_DF9A_41D5_DC120403F72A.label = 360º VIEWS
Button_CB8D7E8D_D750_325F_41E9_3D3FF809CA69_mobile.label = ВЛЕЗ
Button_CB8D7E8D_D750_325F_41E9_3D3FF809CA69.label = ВЛЕЗ
Button_6B3517BB_64A6_3EE4_41D7_49868CE9F7A9_mobile.label = Импресум
Button_6B3517BB_64A6_3EE4_41D7_49868CE9F7A9.label = Импресум
Button_748008CC_648F_B8AA_41C2_97E5C5DE0CD2.label = Каталог PDF
Button_748008CC_648F_B8AA_41C2_97E5C5DE0CD2_mobile.label = Каталог PDF
Button_750C11A1_648F_A89A_41C9_2E58278A81A6.label = Уметник
Button_750C11A1_648F_A89A_41C9_2E58278A81A6_mobile.label = Уметник
### Image
Image_4A4590D5_65E9_9870_41CD_EE04E12BC0BF.url = skin/Image_4A4590D5_65E9_9870_41CD_EE04E12BC0BF_mk.jpg
Image_4A4590D5_65E9_9870_41CD_EE04E12BC0BF_mobile.url = skin/Image_4A4590D5_65E9_9870_41CD_EE04E12BC0BF_mobile_mk.jpg
Image_550D5F2D_65F9_69D1_41CA_98DBD5577F5B.url = skin/Image_550D5F2D_65F9_69D1_41CA_98DBD5577F5B_mk.jpg
Image_550D5F2D_65F9_69D1_41CA_98DBD5577F5B_mobile.url = skin/Image_550D5F2D_65F9_69D1_41CA_98DBD5577F5B_mobile_mk.jpg
Image_6924E557_649A_33AC_41BA_A1E22386BC22.url = skin/Image_6924E557_649A_33AC_41BA_A1E22386BC22_mk.png
Image_6924E557_649A_33AC_41BA_A1E22386BC22_mobile.url = skin/Image_6924E557_649A_33AC_41BA_A1E22386BC22_mobile_mk.png
Image_7DE3B59A_6911_E2E0_41D3_E1AF7DF208C7.url = skin/Image_7DE3B59A_6911_E2E0_41D3_E1AF7DF208C7_mk.jpg
Image_7DE3B59A_6911_E2E0_41D3_E1AF7DF208C7_mobile.url = skin/Image_7DE3B59A_6911_E2E0_41D3_E1AF7DF208C7_mobile_mk.jpg
Image_A99966FF_A43D_045E_41CD_38A609A4207D.url = skin/Image_A99966FF_A43D_045E_41CD_38A609A4207D_mk.jpg
Image_C259D9C1_D42F_328C_41D7_B2B61661DAE5.url = skin/Image_C259D9C1_D42F_328C_41D7_B2B61661DAE5_mk.jpg
Image_C765E7E1_E174_11C0_41D5_DCD628444DCD.url = skin/Image_C765E7E1_E174_11C0_41D5_DCD628444DCD_mk.jpg
Image_CC10CA97_D76F_F24B_41E8_53E8BBE01781.url = skin/Image_CC10CA97_D76F_F24B_41E8_53E8BBE01781_mk.jpg
Image_CC38FE4A_D770_D2C5_41E0_9C01D94E807E.url = skin/Image_CC38FE4A_D770_D2C5_41E0_9C01D94E807E_mk.png
Image_DC599DEF_D3E3_1294_41AD_EB2F6F55EBD6.url = skin/Image_DC599DEF_D3E3_1294_41AD_EB2F6F55EBD6_mk.jpg
Image_EE2621A4_E17C_0E40_41E1_32A1572A9AF3.url = skin/Image_EE2621A4_E17C_0E40_41E1_32A1572A9AF3_mk.jpg
Image_F055E8C4_E178_96A7_41C4_31ED55159A1C.url = skin/Image_F055E8C4_E178_96A7_41C4_31ED55159A1C_mk.jpg
Image_F279C3CE_D7F0_31DA_41E8_FCB7C05CA314.url = skin/Image_F279C3CE_D7F0_31DA_41E8_FCB7C05CA314_mk.png
Image_F6380332_E128_9BE3_41BD_DC60AE9B5AD8_mobile.url = skin/Image_F6380332_E128_9BE3_41BD_DC60AE9B5AD8_mobile_mk.jpg
### Label
Label_CB62A65F_D750_52FA_41E4_137A2253059A.text = ИЛИ
Label_CC27068D_D770_525E_41C2_921D557F452E.text = Начин на движење!
Label_CC27068D_D770_525E_41C2_921D557F452E_mobile.text = Начин на движење!
### Multiline Text
HTMLText_CDA5DACE_D751_D3DD_41C6_47858BD69F32.html = ДОБРОДОЈДОВТЕ
НА 360° ВИЗУЕЛНА ИЗЛОЖБА
НА ЃОРЃИ ЗОГРАФСКИ
која беше поставена во Чифте Амам
Се надеваме дека ќе уживате.
ИМПРЕСУМ
ЃОРЃИ ЗОГРАФСКИ
Изложба по повод 150 години од раѓање
Чифте Амам, 2021
360° Виртуелна презентација:
Бојан Тренчевски
www.360vr.mk
070 338747
Организатор на изложбата:
НУ Национална галерија на Република Северна Македонија
Железничка 18, 1000 Скопје
Тел.: + 389 (0)2 31 26 856;
Факс: + 389 (0)2 31 09 566
www.nationalgallery.mk;
contact@nationalgallery.mk
Директор:
д-р Дита Старова Ќерими
Организација на изложбата:
Славица Алексоска, Маја Неделкоска Брзанова, виши кустоси
Текст:
Славица Алексоска
Каталог:
Славица Алексоска, Маја Неделкоска Брзанова
Библиографија:
Славица Алексоска, Маја Неделкоска Брзанова
Соработници:
Кирил Тодоровски, Дејан Панчев, Дејан Здравковски
Превод на албански и англиски:
Фјола Златку
Дизајн на каталог:
Борис Шемов
Фотографии во каталог:
Игор Василев
Лектура:
Кирил Ангелов
* * *
Изложбата е поддржана од Министерството за култура на Република Северна Македонија
ИМПРЕСУМ
ЃОРЃИ ЗОГРАФСКИ
150 Години од раѓањето
Чифте Амам, 2021
360° Виртуелна презентација:
Бојан Тренчевски
www.360vr.mk
070 338747
Организатор на изложбата:
НУ Национална галерија на Република Северна Македонија
Железничка 18, 1000 Скопје
Тел.: + 389 (0)2 31 26 856;
Факс: + 389 (0)2 31 09 566
www.nationalgallery.mk;
contact@nationalgallery.mk
Директор:
д-р Дита Старова Ќерими
Организација на изложбата:
Славица Алексоска, Маја Неделкоска Брзанова,
виши кустоси
Текст:
Славица Алексоска
Каталог:
Славица Алексоска, Маја Неделкоска Брзанова
Библиографија:
Славица Алексоска, Маја Неделкоска Брзанова
Соработници:
Кирил Тодоровски, Дејан Панчев, Дејан Здравковски
Превод на албански и англиски:
Фјола Златку
Дизајн на каталог:
Борис Шемов
Фотографии во каталог:
Игор Василев
Лектура:
Кирил Ангелов
Изложбата е поддржана од Министерството за култура на Република Северна Македонија
ДОБРОДОЈДОВТЕ
НА 360° ВИЗУЕЛНА ИЗЛОЖБА
НА
ЃОРЃИ ЗОГРАФСКИ
која беше поставена
во Чифте Амам
Се надеваме дека ќе уживате.
Димче Коцо
Самостојни изложби
1938 - Охрид, Цртежи и акварели, Читална;
1957 - Скопје, Работнички дом, 22.IX - 28.IX, 1957;
1959 - Скопје, Работнички дом, 1959;
1968/69 - Скопје, Ретроспективна изложба, Уметничка галерија, 29.XII.1968 - 15.I.1969;
1972/73 - Скопје, Ретроспективна изложба на таписерии и цртежи, Музеј за современа уметност, 1958 - 1972, 25.XII.1972 - 25.I.1973;
1973 - Белград, Ретроспективна изложба на таписерии и цртежи, Музеј примењених уметности, 1958 - 1972, 26.VI - 22.VII.1973;
1975 - Скопје, Центар за култура и информации, „Грст ликовни творби“, 8 - 18.XII. 1975;
1976 - Охрид, Изложба организрана по повод Основачкиот конгрес на Сојузот на друштвата на историчарите на уметноста од Југославија, Дом на културата, 19 - 22.IV.1976;
1979 - Скопје, Ракотинци, Слики, скулптури, цртежи и таписерии, ОУ „Драга Стојановска“, 14-18.V. 1979; Скопје, Таписерии и цртежи, Центар за култура и информации, 24.V - 4.VI.1979;
1980 - Тетово, Изложба на таписерии;
1982 - Скопје, Ретроспективна изложба, Центар за култура и информации, 1945 - 1982, 12 - 22.XI.1982;
1986 - Скопје, Таписерии, цртежи и акварели, Центар за култура и информации, 17 - 30.IV.1986;
1998 - Скопје, Димче Коцо, Музеј на современа уметност, 29.10. 1998;
2010 - Скопје, 100 години од раѓањето на Димче Коцо (1910-1993), Ликовен салон на МАНУ, декември 2010;
2021 - Скопје, 110 години од раѓањето на Димче Коцо (1910-1993), НУ Национална галерија на Р. С. Македонија, јуни 2021.
Димче Коцо
НАГРАДИ И ПРИЗНАНИЈА
1947 - Награда доделена од Претседателот на Народната Влада на НР Македонија за особени достигнувања во областа на културата;
1958 - Орден на трудот од II степен, Скопје;
1959 - Октомвриска награда на СР Македонија за наука, Скопје;
1969 - Награда на ДЛУМ „Нерешки мајстори“ за таписерии изложени на Есенската изложба, Скопје;
1973 - Октомвриска награда на СР Македонија за животно дело, Скопје;
Награда 7-ми ноември, Охрид;
1988 - Орден за заслуги на народ со златна звезда.
Димче Коцо
110 години од раѓањето
Ткаењето со разбој e познато уште од далечното минато. Според податоците со кои се располага, се смета дека во делови од Западна Азија и во Египет тоа било познато уште 3.000 години пред нашата ера. На Блискиот Исток веќе 2.300 години е вообичаена употребата на таканаречениот положен разбој со јаток, прикачен за самото тло.
Најпознат центар за таписерии во средновековието бил градот Арас во Франција. Неговото значење е толку големо што кај Италијанците за таписерија се вели Arazzi, според името на овој град на италијански јазик. Од крајот на петнаесеттиот век Фландрија го презема приматот. Главните центри се белгиските градови Бриж и Антверпен. Главното обележје кај белгиските таписерии е воведувањето „кипарско злато“ во ткаенината – искривена свила или лен испреплетена со злато или сребрена жица. По нив приматот го презема Мануфактурата за гоблени (Manufacture des Gobelins) од Париз, според која и го имаме називот гоблен. Во периодот од 15 до 19 век таа е еден од главните производители, а во меѓувреме продолжува со изработка на таписерии и една мануфактура во Лондон, во Фулам, од средината на 18 век.
Неодамна, за првпат по неколку века, сите 12 таписерии кои ги создал Рафаел се закачија на ѕидовите во Сикстинската капела, во рамките на јубилејната изложба по повод 500-годишнината од смртта на големиот италијански уметник. Седум од таписериите, кои биле нарачани од папата Лав Десетти, биле закачени во капелата во 1519 година. Таписериите се изработени од свила и волна, со златен и сребрен конец, а во изминативе десетина години им се вршеше конзервација.
Пропагирајќи го едноставниот живот, Махатма Ганди го воздигнува разбојот како негов симбол. Им ветува на Индијците дека ќе воведе индустрија во селата и дека преку ткаењето ќе отвори фронт против англиската текстилна индустрија. На почетокот на своите јавни обраќања, тој често знаел да седне на својот разбој, за да привлече што поголем број приврзаници.
Таписеријата претставува текстилна уметност за создавање декоративни покривки за ѕидови и подови, за делови на мебел или како независно уметничко дело. Таа се ткае рачно, на разбој, главно со природни предива, волна, лен, памук, свила. Таписериите во Македонија во втората половина од XX век биле многу застапени низ македонските домови и речиси нема семејство во кое немало таписерија или гоблен.
Ткаењето е процес на вкрстување на два система на предива, основа и јаток. Основата е збир на паралелно поставени предива кои се движат по должината на ткаенината. Јатокот е предиво кое минува под и над основните предива и се движи по ширината на ткаенината. Справата со помош на која се врши овој процес е наречена разбој.
Разбојот е една од најважните справи низ развојот на човековото постоење. Постојат повеќе видови, а се разликуваат според конструкцијата (на маса и поден), според техниката на работа (контрабаланс и контрамарш) и според сложеноста на ткаењето кое се реализира на него (со две, со четири и со повеќе нишки). Главните делови на разбојот се: два лоста, вратило на основата, регулатор на густината на потката (позитивен и негативен), превртувач околу кој основата врти од вертикална на приближно хоризонтална положба, уреди за создавање на вез или дезен, ткајачко брдо, детектор за основа и потка, повлекувач за влечење на ткаенината, намотувач (валјак). Разбојот на маса дава исти резултати како подниот, но е ограничен со широчината, должината на основата која може да се постави на него и затегнатоста на основата, а работата на него е многу побавна. Затоа се користи за изработка на потесни и пократки ткаенини, шалови, торби и слично, како и за изработка на примероци при истражувања.
Разбојот е значаен дел од македонското народно творештво и е тема во неколку македонски народни песни, како во песната „Те кажувает бре, Илиној моме“, или во песната „Марие, дилбер бела Марие“:
Марие, дилбер бела Марие, Марие, дилбер бела Марије,
што кротко ткаеш ле, ем плачеш, што кротко ткаеш ле, ем плачеш?
Дал’ ти е разбојот расипан, дал’ ти е разбојот расипан,
ил’ ти се нишките скинати, ил’ ти е брдото скршено?
Нит’ ми е разбојот расипан, нит’ ми е разбојот расипан,
нит’ ми се нишките скинати, нит’ ми се нишките скинати.
Нит’ ми се нишките скинати, нит’ ми се нишките скинати,
нит’ ми е брдото скршено, тук’ ми е либето далеку.
Разбојот се споменува и во многу гатанки: Без вретено жица предит, без разбој платно ткајт и пак гол ојт (Пајак); Мртва кобила, живи црева (Разбој). Исто така, се јавува како мотив и во творештвото на повеќе наши автори, на пример, во песната „Ленка“ на Кочо Рацин или во романот „Разбој“ на Владо Малески.
...
Трудот и активностите на Димче Коцо имаат исклучително значење за ставањето темели и за развитокот на македонската култура. Тој е истакнат македонски историчар на уметноста, основоположник на ликовната критика во Македонија, а како професор е и автор на голем број трудови од областа на средновековната уметност и археологијата.
Творештвото на Димче Коцо е повеќеслојно и специфично по многу аспекти. Токму поради својата интердисциплинарност, тој успева да ги обедини своите знаење од историјата, историјата на уметноста, археологијата, етнологијата и фолклористиката во едно, и да создаде една сосема нова димензија. Со своето творештво, пред сѐ, преку таписериите, кои до ден-денес се обележје на неговото творештво и уметнички опус, тој дава една силна основа која е темел за идните генерации.
Основа за таписериите на Коцо биле неговите цртежи. Личеноски му рекол дека, според него, тие се подобри и од еден Пикасо. Коцо вели дека своите цртежи им ги покажувал и на Петар Мазев, на Драгутин Аврамовски-Гуте, на Спасе Куновски, и дека тие се восхитувале од нив. Тоа го потврдил и Личеноски лично, според кажувањата на Димче Коцо во документарецот за него „Сите мои собеседници“ од 1989 година, снимен од Телевизија Скопје. Целта на Коцо била во неговите таписерии да се видат македонските фрески и народни носии, како основен мотив кој ќе ги краси овие негови дела.
Во Македонија, освен Коцо, повремено и релативно инцидентно со изработка на таписерии се занимавале Лазар Личеноски, Димче Протуѓер, Душко Стојановски (во 6-тата деценија на ХХ век), Рада Петрова, Момчило Петровски-Моцо, Мира Спировска (во 7-мата деценија), а подоцна и Доне Милјановски (во 8-мата деценија). Тие најчесто отстапувале од класичниот начин на ткаење на таписерија, со вметнување во самата структура на ткаенината разни видови апликации, колажи, везови. Дел од овие таписерии биле тридимензионални објекти, кои се наменети да бидат изложени во простор, а не закачени на ѕидна површина (делата на Спировска и Милјановски).
Таписериите на Коцо се органски поврзани со самиот развиток на неговото ликовно творештво, како што е нагласено особено со цртежот како основа од која подоцна произлегуваат самите таписерии. Таписеријата е, всушност, подрачје во кое тој како автор најавтентично се изразува. Во Коцо живее страста и трпеливоста на народниот творец да го совлада материјалот на даден предмет, да го преобрази во нешто што има значење за човекот како битие кое мисли и чувствува. Тој во својот уметнички израз постојано се навраќа на традицијата и ја преточува во своите дела, црпејќи од искуствата на македонската ткаачка народна уметност. Покрај волната и памукот, при ткаењето тој ја употребува и срмата за да нагласи одредени карактеристични детали.
Стилот и темите во творештвото на Коцо, пред сѐ кај таписериите, се директен спој помеѓу историјата и сегашноста, преку изразени мотиви од Библијата, религијата, средновековното фрескосликарство (како примери може да ги земеме делата „Рахела“, „Пиета“, „Задушница“), од митологијата („Орфеј“), од средновековната историја („Средновековен воин“, „Великодостојници“); семејни мотиви инспирирани од мајката („Мајка со дете“, „Родена во слобода“); многубројни комбинации и состави со животински или растителни мотиви („Ракови“ и „Паун“ од 1968 година и во подоцнежните сродни дела „Риби“, „Петел“) и детали, како и елементи од македонските народни носии.
Ткаењето е значаен и исклучително битен дел од неговиот уметнички творечки опус по кој тој е препознатлив. Неговата основна пасија, иако важи за познавач и автор на техниките скулптура, акварел, графика, сепак, е таписеријата. Познавањата на суштината и техниката на таписериите му е втемелено уште како дете од неговата мајка Рајна, која со ткаење го прехранувала семејството. Резултатите кои ги постигнал творејќи во оваа техника говорат сами за себе, имајќи ги предвид многуте откупени дела, мноштвото групни и самостојни изложби, но и позитивната критика кон неговиот придонес во оваа творечка техника. Евидентна е неговата опсесија со пренесување на византискиот стил на фреските и иконите во изведбата на таписериите.
Коцо сметал дека нешто ѝ недостасува на уметноста во Македонија. Констатирал дека немаме таписерии на овие простори, дека имаме народни носии, народен вез, но не и таписерии. Како историчар на уметност, тој бил во тек со творештвото на Французите, Италијанците и другите култури. Тоа било мотив за него да го започне тој творечки процес. Во неговото соседство во Охрид живеела Василка Филипица, која ткаела килими. Коцо кај неа изработувал килими со мотиви на луѓе и птици. Решил, по купување на некои килими со Вера Кличкова од Охрид, да создава токму такви дела. Целта на Коцо била во таписериите што ќе ги изработува да се видат македонските фрески и народни носии, кои како мотиви ќе ги красат овие негови дела.
Академик Цветан Грозданов за делата и творештвото на Димче Коцо, по повод изложбата во Ликовниот салон на МАНУ во 2010 година, вели: „...Професорот Димче Коцо честопати зборуваше за своите таписерии и мислам дека тој најдобро ја толкуваше својата опседнатост со системот на ткаење, колоритот и синтезата што сакаше да ја постигне. Поточно, тој беше опседнат со желбата византискиот стил на фреските и иконите да го транспонира во таписериите. Во современото ликовно творење неговите таписерии беа високо вреднувани, што се потврдува од повеќето ликовни прикази кај нас и во светот. Неговите таписерии имаат призвук на византиски стил, а самото ткаење го имаше усвоено уште како дете од неговата мајка Рајна.“
За творештвото на Коцо историчарот на уметност Соња Абаџиева, во списанието „Разгледи“, ќе рече: „Како и кај Богољуб Ивковиќ, и во творештвото на Димче Коцо придружник на експресионизмот е надреализмот. Сижето, црпено од средновековната македонска митологија (великодостојници, воини, пиети, црковни одежди и паганско-религиозни обичаи) и руралниот амбиент е фундаментално обновено. Ги користи бесмислените состојби за логика и интуитивна преобразба. Конечно, се судираме со човек-робот, полусуштество-полумашина, метални птици, со симболично навестување на биолошките особености.“
Трагајќи низ македонскиот фолклор, Коцо создаваше модерна уменост. Во својот воведен текст за изложбата „Таписерии“, во која беа претставени и дела на големиот Димче Коцо, во Музејот на современата уметност во 2016 година, кураторот на изложбата, кустосот советник Елизабета Јанковска го изнесува следното: „...Таписеријата е посебен и специфичен дел од визуелните уметности. Како дел од ‘убавите уметности’, таа во себе содржи повеќе елементи и од ликовната уметност, кои со заемно испреплетување ја создаваат нејзината естетика. Таписеристот мора да ги познава технолошките постапки кои се применуваат во изработката на материјалите кои ги употребува при создавање на делото. Тој претходно подготвува скица и план за изработка на таписеријата. Потоа, со изборот на материјалот којшто ќе го употреби во делото, тој ги формира и извлекува специфичните контури, линии, боја, па оттука и ставот дека таписеријата истовремено е и посебна сликарска техника... (...) Но нејзината основа при создавање на делото секогаш останува иста – ткаење нитки со нитки (волна, свила или др.), како и нејзината примена која секогаш останува во служба на декоративниот концепт.“
...
Омажот за Димче Коцо е навраќање на автор кој остави значаен белег во модерната македонска уметност. Во досегашните презентации на неговото творештво акцентот е ставан на делата препознатливи за неговиот опус. Овој омаж е потсетување на неговото творештво, посветен на 110 години од неговото раѓање. На изложбата во Чифте амам јавноста ќе има можност да посведочи за големината на овој автор, кој ѝ дава една нова димензија на македонската уметност во ХХ век.
Александар Ристевски
ЃОРЃИ ЗОГРАФСКИ
ПОСЛЕДНИОТ ЗОГРАФ ОД СЕМЕЈСТВОТО РЕНЗОВЦИ
ЖИВОТ И ТВОРЕШТВО
Ѓорѓи Зографски потекнува од рензовско-зографскиот род од мијачкото село Тресонче, кој спаѓа меѓу најстарите родови од Река што се занимавале со градителство, зографство, иконопис и копаничарство.
Се родил во село Папрадиште, Велешко, во 1871 година. Тој е директен потомок на познатата зографска, резбарска и градителска фамилија на Дамјан Јанкулов (1770 – 1830). Неговиот татко Јаков бил мајстор градител, резбар и живописец. Од најраното детство Зогрфски почнал да го придружува својот татко на неговите печалбарски патувања со цел да го учи зографскиот занает.
Зографски бил горд на своето потекло и тоа често го потенцирал. Во текстот што го испишал на еден од медалјоните на сликата Папрадишко-велешки строители, зографи и резбари стои: „Јас Ѓорѓи Јаковов Зографски, сум последниот претставник на тој род кој сe уште се занимава со зографство, работено во продолжение на 250 години од нашиот род. Другите наследници од нашиот род се оддале на други занимања.“
Во 1884 година семејството на Зографски се преселува во Велес. Во новата градска средина младиот Зографски го доживеал првиот среќен и доста важен период од својот живот. Имено, во 1887 година рускиот конзул Иван Јастребов познавајќи го творештвото на Зографски, му предложил школување во Русија. Уште истата година Зографски заминува за Русија, каде што останува една година. За неговото школување и работа во Русија не се оставени никакви податоци. Единствено се знае за познанството со бугарскиот сликар Иван Димитриев, со кого имал договор за заедничко работење.
По враќањето во Македонија, Зографски ѝ се приклучил на тајфата на неговиот татко Јаков и заедно работеле во Македонија, Бугарија и Србија. Во Софија, Јаков Зографски имал свое ателје и заедно со Ѓорѓи сликале икони, ѕидни фрескодекорации по куќите на богатите семејства и портрети на познати Македонци што живееле и работеле во Софија.
Во 1894 година Зографски се оженил со Сава Мицајкова, со која им се родил синот Тодор. По четири години брак Сава умрела, а Зографски заминал за Србија, каде што сликал икони и фрески за повеќе цркви и манастири во Сурдулица, Ниш, Врање, Куршумлија и други места, но и портрети на истакнати личности. Иако доста млад, Зографски во Србија се докажал како вистински сликар, зограф и иконописец.
Во 1903 година Зографски повторно се оженил со Роса Вецова од Велес, со која има три машки деца Јован, Јордан и Данчо. Во овој период тој го насликал таванот од гостинската одаја во сопствената куќа со фрескодекорација во која биле насликани ликовите на Јаков и неговата жена Ацана, на сопругата Роса и негов автопортрет. Декорацијата со тек на време почнала да пропаѓа поради што новите сопственици на куќата го поправиле таванот, а декорацијата ја варосале.
Во 1907 година Зографски заминува за Ниш, каде што отворил свое ателје. Сликал икони за
црквите во Балаинац, Орљане, Шумане, Печењевац, Турековац и др. Освен икони, Зографски сликал и портрети на познати свештени и политички личности во Србија. Така, во 1908 година го насликал портретот на нишкиот владика Никанор, насликал и портрет на прота, а со ветување дека ќе му биде добро платено, Зографски го насликал и портретот на српскиот крал Петар. Од овој период се и портретите на граѓанинот Каргов и на неговата жена, по потекло од Велес и на Која Вучковиќ со сопругата, кои биле сопственици на куќата во која живеело семејството Зографски.
За време на Првата балканска војна, Зографски живеел и работел во Велес и Велешко. Во овој период сликал икони за црквите во Велес, Рудник и Еловец. Во 1915 година, поради влијание на политиката врз неговата работа, Зографски поминал 10-15 дена во затвор. Бурните настани за време на војната имале влијaние врз работата на Зографски. Барајќи можност за заработка, тој во 1918 година отворил фотографско студио во близина на Саат-кулата во Велес, каде што фотографирал познати личности, а потоа им изработувал портрети. По завршувањето на војната, поради големиот авторитет што Зографски го уживал помеѓу граѓаните на Велес, како ценет зограф, а пред сѐ како човек со демократски убедувања, бил избран за кмет на Велес. По кратко време тој доброволно ја напуштил оваа функција и заедно со синовите Јордан и Јован продолжил да слика во Велес, Велешко, Штип и Кратово.
Периодот од 1927 до 1929 година се смета за еден од неговите поплодни периоди. Освен икони и живопис, тој во овој период насликал и доста портрети на познати личности, трговци, занаетчии и негови пријатели од Велес. На тој начин, Зографски конечно стекнал голем авторитет на сликар кој покрај црковното, полека почнал да го негува и профаното сликарство. Тој спонтано ги прифатил новите ликовни струења во уметноста, го збогатил својот ликовен репертоар со нови ликовни идеи и содржини, со теми инспирирани од секојдневниот живот и непосредната околина.
Неговиот авторитет и слава достигнуваат врв во 1932 година, кога во дневниот печат биле објавени повеќе текстови за неговиот живот и творештво. За неговиот придонес во областа на црковното сликарство бил одликуван со орден на св. Сава.
Умрел во декември 1945 година, на 74 годишна возраст. И покрај сите напори кај своите деца да всади љубов кон сликарството, не успеал. Со неговото име завршува творечкиот период на рензовско-зографскиот род, кој повеќе од два века бил двигател на уметничкиот живот не само во Македонија, туку и пошироко на балканските простори.
Славица Алексоска
ЃОРЃИ ЗОГРАФСКИ
ПОСЛЕДНИОТ ЗОГРАФ ОД СЕМЕЈСТВОТО РЕНЗОВЦИ
ЖИВОТ И ТВОРЕШТВО
Ѓорѓи Зографски потекнува од рензовско-зографскиот род од мијачкото село Тресонче, кој спаѓа меѓу најстарите родови од Река што се занимавале со градителство, зографство, иконопис и копаничарство.
Се родил во село Папрадиште, Велешко, во 1871 година. Тој е директен потомок на познатата зографска, резбарска и градителска фамилија на Дамјан Јанкулов (1770 – 1830). Неговиот татко Јаков бил мајстор градител, резбар и живописец. Од најраното детство Зогрфски почнал да го придружува својот татко на неговите печалбарски патувања со цел да го учи зографскиот занает.
Зографски бил горд на своето потекло и тоа често го потенцирал. Во текстот што го испишал на еден од медалјоните на сликата Папрадишко-велешки строители, зографи и резбари стои: „Јас Ѓорѓи Јаковов Зографски, сум последниот претставник на тој род кој сe уште се занимава со зографство, работено во продолжение на 250 години од нашиот род. Другите наследници од нашиот род се оддале на други занимања.“
Во 1884 година семејството на Зографски се преселува во Велес. Во новата градска средина младиот Зографски го доживеал првиот среќен и доста важен период од својот живот. Имено, во 1887 година рускиот конзул Иван Јастребов познавајќи го творештвото на Зографски, му предложил школување во Русија. Уште истата година Зографски заминува за Русија, каде што останува една година. За неговото школување и работа во Русија не се оставени никакви податоци. Единствено се знае за познанството со бугарскиот сликар Иван Димитриев, со кого имал договор за заедничко работење.
По враќањето во Македонија, Зографски ѝ се приклучил на тајфата на неговиот татко Јаков и заедно работеле во Македонија, Бугарија и Србија. Во Софија, Јаков Зографски имал свое ателје и заедно со Ѓорѓи сликале икони, ѕидни фрескодекорации по куќите на богатите семејства и портрети на познати Македонци што живееле и работеле во Софија.
Во 1894 година Зографски се оженил со Сава Мицајкова, со која им се родил синот Тодор. По четири години брак Сава умрела, а Зографски заминал за Србија, каде што сликал икони и фрески за повеќе цркви и манастири во Сурдулица, Ниш, Врање, Куршумлија и други места, но и портрети на истакнати личности. Иако доста млад, Зографски во Србија се докажал како вистински сликар, зограф и иконописец.
Во 1903 година Зографски повторно се оженил, со Роса Вецова од Велес, со која има три машки деца Јован, Јордан и Данчо. Во овој период тој го насликал таванот од гостинската одаја во сопствената куќа со фрескодекорација во која биле насликани ликовите на Јаков и неговата жена Ацана, на сопругата Роса и негов автопортрет. Декорацијата со тек на време почнала да пропаѓа поради што новите сопственици на куќата го поправиле таванот, а декорацијата ја варосале.
Во 1907 година Зографски заминува за Ниш, каде што отворил свое ателје. Сликал икони за
црквите во Балаинац, Орљане, Шумане, Печењевац, Турековац и др. Освен икони, Зографски сликал и портрети на познати свештени и политички личности во Србија. Така, во 1908 година го насликал портретот на нишкиот владика Никанор, насликал и портрет на прота, а со ветување дека ќе му биде добро платено, Зографски го насликал и портретот на српскиот крал Петар. Од овој период се и портретите на граѓанинот Каргов и на неговата жена, по потекло од Велес и на Која Вучковиќ со сопругата, кои биле сопственици на куќата во која живеело семејството Зографски.
За време на Првата балканска војна, Зографски живеел и работел во Велес и Велешко. Во овој период сликал икони за црквите во Велес, Рудник и Еловец. Во 1915 година, поради влијание на политиката врз неговата работа, Зографски поминал 10-15 дена во затвор. Бурните настани за време на војната имале влијaние врз работата на Зографски. Барајќи можност за заработка, тој во 1918 година отворил фотографско студио во близина на Саат-кулата во Велес, каде што фотографирал познати личности, а потоа им изработувал портрети. По завршувањето на војната, поради големиот авторитет што Зографски го уживал помеѓу граѓаните на Велес, како ценет зограф, а пред сѐ како човек со демократски убедувања, бил избран за кмет на Велес. По кратко време тој доброволно ја напуштил оваа функција и заедно со синовите Јордан и Јован продолжил да слика во Велес, Велешко, Штип и Кратово.
Периодот од 1927 до 1929 година се смета за еден од неговите поплодни периоди. Освен икони и живопис, тој во овој период насликал и доста портрети на познати личности, трговци, занаетчии и негови пријатели од Велес. На тој начин, Зографски конечно стекнал голем авторитет на сликар кој покрај црковното, полека почнал да го негува и профаното сликарство. Тој спонтано ги прифатил новите ликовни струења во уметноста, го збогатил својот ликовен репертоар со нови ликовни идеи и содржини, со теми инспирирани од секојдневниот живот и непосредната околина.
Неговиот авторитет и слава достигнуваат врв во 1932 година, кога во дневниот печат биле објавени повеќе текстови за неговиот живот и творештво. За неговиот придонес во областа на црковното сликарство бил одликуван со орден на св. Сава.
Умрел во декември 1945 година, на 74 годишна возраст. И покрај сите напори кај своите деца да всади љубов кон сликарството, не успеал. Со неговото име завршува творечкиот период на рензовско-зографскиот род, кој повеќе од два века бил двигател на уметничкиот живот не само во Македонија, туку и пошироко на балканските простори.
Славица Алексоска
ДИМЧЕ КОЦО
НАГРАДИ И ПРИЗНАНИЈА
1947 - Награда доделена од Претседателот на Народната Влада на НР Македонија за особени достигнувања во областа на културата;
1958 - Орден на трудот од II степен, Скопје;
1959 - Октомвриска награда на СР Македонија за наука, Скопје;
1969 - Награда на ДЛУМ „Нерешки мајстори“ за таписерии изложени на Есенската изложба, Скопје;
1973 - Октомвриска награда на СР Македонија за животно дело, Скопје;
Награда 7-ми ноември, Охрид;
1988 - Орден за заслуги на народ со златна звезда.
ДИМЧЕ КОЦО
Самостојни изложби
1938 - Охрид, Цртежи и акварели, Читална;
1957 - Скопје, Работнички дом, 22.IX - 28.IX, 1957;
1959 - Скопје, Работнички дом, 1959;
1968/69 - Скопје, Ретроспективна изложба, Уметничка галерија, 29.XII.1968 - 15.I.1969;
1972/73 - Скопје, Ретроспективна изложба на таписерии и цртежи, Музеј за современа уметност, 1958 - 1972, 25.XII.1972 - 25.I.1973;
1973 - Белград, Ретроспективна изложба на таписерии и цртежи, Музеј примењених уметности, 1958 - 1972, 26.VI - 22.VII.1973;
1975 - Скопје, Центар за култура и информации, „Грст ликовни творби“, 8 - 18.XII. 1975;
1976 - Охрид, Изложба организрана по повод Основачкиот конгрес на Сојузот на друштвата на историчарите на уметноста од Југославија, Дом на културата, 19 - 22.IV.1976;
1979 - Скопје, Ракотинци, Слики, скулптури, цртежи и таписерии, ОУ „Драга Стојановска“, 14-18.V. 1979; Скопје, Таписерии и цртежи, Центар за култура и информации, 24.V - 4.VI.1979;
1980 - Тетово, Изложба на таписерии;
1982 - Скопје, Ретроспективна изложба, Центар за култура и информации, 1945 - 1982, 12 - 22.XI.1982;
1986 - Скопје, Таписерии, цртежи и акварели, Центар за култура и информации, 17 - 30.IV.1986;
1998 - Скопје, Димче Коцо, Музеј на современа уметност, 29.10. 1998;
2010 - Скопје, 100 години од раѓањето на Димче Коцо (1910-1993), Ликовен салон на МАНУ, декември 2010;
2021 - Скопје, 110 години од раѓањето на Димче Коцо (1910-1993), НУ Национална галерија на Р.С.Македонија, јуни 2021.
ДИМЧЕ КОЦО
110 години од раѓањето
Ткаењето со разбој e познато уште од далечното минато. Според податоците со кои се располага, се смета дека во делови од Западна Азија и во Египет тоа било познато уште 3.000 години пред нашата ера. На Блискиот Исток веќе 2.300 години е вообичаена употребата на таканаречениот положен разбој со јаток, прикачен за самото тло.
Најпознат центар за таписерии во средновековието бил градот Арас во Франција. Неговото значење е толку големо што кај Италијанците за таписерија се вели Arazzi, според името на овој град на италијански јазик. Од крајот на петнаесеттиот век Фландрија го презема приматот. Главните центри се белгиските градови Бриж и Антверпен. Главното обележје кај белгиските таписерии е воведувањето „кипарско злато“ во ткаенината – искривена свила или лен испреплетена со злато или сребрена жица. По нив приматот го презема Мануфактурата за гоблени (Manufacture des Gobelins) од Париз, според која и го имаме називот гоблен. Во периодот од 15 до 19 век таа е еден од главните производители, а во меѓувреме продолжува со изработка на таписерии и една мануфактура во Лондон, во Фулам, од средината на 18 век.
Неодамна, за првпат по неколку века, сите 12 таписерии кои ги создал Рафаел се закачија на ѕидовите во Сикстинската капела, во рамките на јубилејната изложба по повод 500-годишнината од смртта на големиот италијански уметник. Седум од таписериите, кои биле нарачани од папата Лав Десетти, биле закачени во капелата во 1519 година. Таписериите се изработени од свила и волна, со златен и сребрен конец, а во изминативе десетина години им се вршеше конзервација.
Пропагирајќи го едноставниот живот, Махатма Ганди го воздигнува разбојот како негов симбол. Им ветува на Индијците дека ќе воведе индустрија во селата и дека преку ткаењето ќе отвори фронт против англиската текстилна индустрија. На почетокот на своите јавни обраќања, тој често знаел да седне на својот разбој, за да привлече што поголем број приврзаници.
...
Таписеријата претставува текстилна уметност за создавање декоративни покривки за ѕидови и подови, за делови на мебел или како независно уметничко дело. Таа се ткае рачно, на разбој, главно со природни предива, волна, лен, памук, свила. Таписериите во Македонија во втората половина од XX век биле многу застапени низ македонските домови и речиси нема семејство во кое немало таписерија или гоблен.
Ткаењето е процес на вкрстување на два система на предива, основа и јаток. Основата е збир на паралелно поставени предива кои се движат по должината на ткаенината. Јатокот е предиво кое минува под и над основните предива и се движи по ширината на ткаенината. Справата со помош на која се врши овој процес е наречена разбој.
Разбојот е една од најважните справи низ развојот на човековото постоење. Постојат повеќе видови, а се разликуваат според конструкцијата (на маса и поден), според техниката на работа (контрабаланс и контрамарш) и според сложеноста на ткаењето кое се реализира на него (со две, со четири и со повеќе нишки). Главните делови на разбојот се: два лоста, вратило на основата, регулатор на густината на потката (позитивен и негативен), превртувач околу кој основата врти од вертикална на приближно хоризонтална положба, уреди за создавање на вез или дезен, ткајачко брдо, детектор за основа и потка, повлекувач за влечење на ткаенината, намотувач (валјак). Разбојот на маса дава исти резултати како подниот, но е ограничен со широчината, должината на основата која може да се постави на него и затегнатоста на основата, а работата на него е многу побавна. Затоа се користи за изработка на потесни и пократки ткаенини, шалови, торби и слично, како и за изработка на примероци при истражувања.
Разбојот е значаен дел од македонското народно творештво и е тема во неколку македонски народни песни, како во песната „Те кажувает бре, Илиној моме“, или во песната „Марие, дилбер бела Марие“:
Марие, дилбер бела Марие,
Марие, дилбер бела Марије,
што кротко ткаеш ле, ем плачеш,
што кротко ткаеш ле, ем плачеш?
Дал’ ти е разбојот расипан,
дал’ ти е разбојот расипан,
ил’ ти се нишките скинати,
ил’ ти е брдото скршено?
Нит’ ми е разбојот расипан,
нит’ ми е разбојот расипан,
нит’ ми се нишките скинати,
нит’ ми се нишките скинати.
Нит’ ми се нишките скинати,
нит’ ми се нишките скинати,
нит’ ми е брдото скршено,
тук’ ми е либето далеку.
Разбојот се споменува и во многу гатанки: Без вретено жица предит, без разбој платно ткајт и пак гол ојт (Пајак); Мртва кобила, живи црева (Разбој). Исто така, се јавува како мотив и во творештвото на повеќе наши автори, на пример, во песната „Ленка“ на Кочо Рацин или во романот „Разбој“ на Владо Малески.
...
Трудот и активностите на Димче Коцо имаат исклучително значење за ставањето темели и за развитокот на македонската култура. Тој е истакнат македонски историчар на уметноста, основоположник на ликовната критика во Македонија, а како професор е и автор на голем број трудови од областа на средновековната уметност и археологијата.
Творештвото на Димче Коцо е повеќеслојно и специфично по многу аспекти. Токму поради својата интердисциплинарност, тој успева да ги обедини своите знаење од историјата, историјата на уметноста, археологијата, етнологијата и фолклористиката во едно, и да создаде една сосема нова димензија. Со своето творештво, пред сѐ, преку таписериите, кои до ден-денес се обележје на неговото творештво и уметнички опус, тој дава една силна основа која е темел за идните генерации.
Основа за таписериите на Коцо биле неговите цртежи. Личеноски му рекол дека, според него, тие се подобри и од еден Пикасо. Коцо вели дека своите цртежи им ги покажувал и на Петар Мазев, на Драгутин Аврамовски-Гуте, на Спасе Куновски, и дека тие се восхитувале од нив. Тоа го потврдил и Личеноски лично, според кажувањата на Димче Коцо во документарецот за него „Сите мои собеседници“ од 1989 година, снимен од Телевизија Скопје. Целта на Коцо била во неговите таписерии да се видат македонските фрески и народни носии, како основен мотив кој ќе ги краси овие негови дела.
Во Македонија, освен Коцо, повремено и релативно инцидентно со изработка на таписерии се занимавале Лазар Личеноски, Димче Протуѓер, Душко Стојановски (во 6-тата деценија на ХХ век), Рада Петрова, Момчило Петровски-Моцо, Мира Спировска (во 7-мата деценија), а подоцна и Доне Милјановски (во 8-мата деценија). Тие најчесто отстапувале од класичниот начин на ткаење на таписерија, со вметнување во самата структура на ткаенината разни видови апликации, колажи, везови. Дел од овие таписерии биле тридимензионални објекти, кои се наменети да бидат изложени во простор, а не закачени на ѕидна површина (делата на Спировска и Милјановски).
Таписериите на Коцо се органски поврзани со самиот развиток на неговото ликовно творештво, како што е нагласено особено со цртежот како основа од која подоцна произлегуваат самите таписерии. Таписеријата е, всушност, подрачје во кое тој како автор најавтентично се изразува. Во Коцо живее страста и трпеливоста на народниот творец да го совлада материјалот на даден предмет, да го преобрази во нешто што има значење за човекот како битие кое мисли и чувствува. Тој во својот уметнички израз постојано се навраќа на традицијата и ја преточува во своите дела, црпејќи од искуствата на македонската ткаачка народна уметност. Покрај волната и памукот, при ткаењето тој ја употребува и срмата за да нагласи одредени карактеристични детали.
Стилот и темите во творештвото на Коцо, пред сѐ кај таписериите, се директен спој помеѓу историјата и сегашноста, преку изразени мотиви од Библијата, религијата, средновековното фрескосликарство (како примери може да ги земеме делата „Рахела“, „Пиета“, „Задушница“), од митологијата („Орфеј“), од средновековната историја („Средновековен воин“, „Великодостојници“); семејни мотиви инспирирани од мајката („Мајка со дете“, „Родена во слобода“); многубројни комбинации и состави со животински или растителни мотиви („Ракови“ и „Паун“ од 1968 година и во подоцнежните сродни дела „Риби“, „Петел“) и детали, како и елементи од македонските народни носии.
Ткаењето е значаен и исклучително битен дел од неговиот уметнички творечки опус по кој тој е препознатлив. Неговата основна пасија, иако важи за познавач и автор на техниките скулптура, акварел, графика, сепак, е таписеријата. Познавањата на суштината и техниката на таписериите му е втемелено уште како дете од неговата мајка Рајна, која со ткаење го прехранувала семејството. Резултатите кои ги постигнал творејќи во оваа техника говорат сами за себе, имајќи ги предвид многуте откупени дела, мноштвото групни и самостојни изложби, но и позитивната критика кон неговиот придонес во оваа творечка техника. Евидентна е неговата опсесија со пренесување на византискиот стил на фреските и иконите во изведбата на таписериите.
Коцо сметал дека нешто ѝ недостасува на уметноста во Македонија. Констатирал дека немаме таписерии на овие простори, дека имаме народни носии, народен вез, но не и таписерии. Како историчар на уметност, тој бил во тек со творештвото на Французите, Италијанците и другите култури. Тоа било мотив за него да го започне тој творечки процес. Во неговото соседство во Охрид живеела Василка Филипица, која ткаела килими. Коцо кај неа изработувал килими со мотиви на луѓе и птици. Решил, по купување на некои килими со Вера Кличкова од Охрид, да создава токму такви дела. Целта на Коцо била во таписериите што ќе ги изработува да се видат македонските фрески и народни носии, кои како мотиви ќе ги красат овие негови дела.
Академик Цветан Грозданов за делата и творештвото на Димче Коцо, по повод изложбата во Ликовниот салон на МАНУ во 2010 година, вели: „...Професорот Димче Коцо честопати зборуваше за своите таписерии и мислам дека тој најдобро ја толкуваше својата опседнатост со системот на ткаење, колоритот и синтезата што сакаше да ја постигне. Поточно, тој беше опседнат со желбата византискиот стил на фреските и иконите да го транспонира во таписериите. Во современото ликовно творење неговите таписерии беа високо вреднувани, што се потврдува од повеќето ликовни прикази кај нас и во светот. Неговите таписерии имаат призвук на византиски стил, а самото ткаење го имаше усвоено уште како дете од неговата мајка Рајна.“
За творештвото на Коцо историчарот на уметност Соња Абаџиева, во списанието „Разгледи“, ќе рече: „Како и кај Богољуб Ивковиќ, и во творештвото на Димче Коцо придружник на експресионизмот е надреализмот. Сижето, црпено од средновековната македонска митологија (великодостојници, воини, пиети, црковни одежди и паганско-религиозни обичаи) и руралниот амбиент е фундаментално обновено. Ги користи бесмислените состојби за логика и интуитивна преобразба. Конечно, се судираме со човек-робот, полусуштество-полумашина, метални птици, со симболично навестување на биолошките особености.“
Трагајќи низ македонскиот фолклор, Коцо создаваше модерна уменост. Во својот воведен текст за изложбата „Таписерии“, во која беа претставени и дела на големиот Димче Коцо, во Музејот на современата уметност во 2016 година, кураторот на изложбата, кустосот советник Елизабета Јанковска го изнесува следното: „...Таписеријата е посебен и специфичен дел од визуелните уметности. Како дел од ‘убавите уметности’, таа во себе содржи повеќе елементи и од ликовната уметност, кои со заемно испреплетување ја создаваат нејзината естетика. Таписеристот мора да ги познава технолошките постапки кои се применуваат во изработката на материјалите кои ги употребува при создавање на делото. Тој претходно подготвува скица и план за изработка на таписеријата. Потоа, со изборот на материјалот којшто ќе го употреби во делото, тој ги формира и извлекува специфичните контури, линии, боја, па оттука и ставот дека таписеријата истовремено е и посебна сликарска техника... (...) Но нејзината основа при создавање на делото секогаш останува иста – ткаење нитки со нитки (волна, свила или др.), како и нејзината примена која секогаш останува во служба на декоративниот концепт.“
...
Омажот за Димче Коцо е навраќање на автор кој остави значаен белег во модерната македонска уметност. Во досегашните презентации на неговото творештво акцентот е ставан на делата препознатливи за неговиот опус. Овој омаж е потсетување на неговото творештво, посветен на 110 години од неговото раѓање. На изложбата во Чифте амам јавноста ќе има можност да посведочи за големината на овој автор, кој ѝ дава една нова димензија на македонската уметност во ХХ век.
Александар Ристевски
ЃОРЃИ ЗОГРАФСКИ
150 години од раѓањето
ЃОРЃИ ЗОГРАФСКИ
Изложба по повод
150 години од раѓањето